Ravensburger Schutzmantelmadonna
(um 1480) Bode-Museum in Berlin

Am Montag nach Pfingsten wird das Fest Maria, Mutter der Kirche oder als Gedenktag gefeiert (je nach dem die Bischofskonferenzen entschieden haben). Unter den wenigen Texten aus den Evangelien, die die Kirche auf Maria bezieht, wurden zwei Perikopen zur Auswahl (vgl. Joh 2, 1-11 – Hochzeit in Kana oder Joh 19, 25-27 – Testament vom Kreuz) vorgesehen. Beide biblischen Texte nehmen Maria, Mutter Jesu ins Visier, die Sorge trägt zuerst um den ausgegangenen Wein (vgl. Joh 2, 3) und später Sorge tragen wird für die ganze Kirche: Frau, siehe, dein Sohn! (Joh 19, 26) In einem eigenartigen Akt von „delegierter Adoption“ weist der scheidende Jesus die beiden als Mutter und Sohn zueinander. Das bedeutet, dass der Geliebte Jünger an die Stelle des irdischen Jesus tritt. Damit wird natürlich eine neue Art von Verwandtschaft konstruiert, die auf dem Wort Jesu und auf dem Jüngersein beruht. Diese geistige Verwandtschaft ist wichtiger als Blutverwandtschaft. In diesem Moment wurden durch Jesus der Mutter alle Kinder – seine Brüder und Schwestern – für immer anvertraut. Fragen wir uns wer ist Maria? Zuerst wird in der ersten alternativen Lesung (vgl. Gen 3, 9-15. 20), die ein Abschnitt aus der Geschichte vom Fall der Menschen darstellt, in einer Bildsprache das Zwiegespräch wiedergegeben. Gott sprach zuerst zum Adam: Wer hat dir gesagt, dass du nackt bist? (Gen 3, 11) Das Verbot Gottes hat Adam übergangen durch die Überredung von Eva. Danach sprach Gott zur Eva: Was hast du getan? (Gen 3, 13) Die Schlange hat Eva zu diesem Schritt verführt. Zur Schlange sagte Gott: Weil du das getan hast, bist du verflucht unter allem Vieh und allen Tieren des Feldes. Auf dem Bauch sollst du kriechen und Staub fressen alle Tage deines Lebens (Gen 3, 14). Nach der Verfluchung sprach Gott von einer Zwietracht: Feindschaft setze ich zwischen dich und die Frau, zwischen deinen Nachwuchs und ihren Nachwuchs. Er trifft dich am Kopf und du triffst ihn an der Ferse (Gen 3, 15). Danach wurde bemerkt, dass Adam seine Frau Eva nannte, denn sie wurde die Mutter aller Lebendigen (vgl. Gen 3, 20). Es ist bemerkenswert, dass der Name Eva nur fünf Mal in der ganzen Bibel vorkommt (vgl. Gen 4, 1; Tob 8, 6; 2 Kor 11, 3; 1 Tim 2, 13). In der zweiten Lesung (vgl. Apg 1, 12-14) wird Maria erwähnt. Lukas nach der Beschreibung der Himmelfahrt Jesu (vgl. Apg 1, 9-11) stellt die betende Gemeinde vor. Als die Jünger vom Ölberg zurückkamen, gingen sie in den Saal, wo sie nun ständig blieben. Er zählt alle elf Apostel namentlich auf. Am Ende bemerkt er etwas Wichtiges: Sie alle verharrten dort einmütig im Gebet, zusammen mit den Frauen und mit Maria, der Mutter Jesu, und mit seinen Brüdern (Apg 1, 14). Maria ist von Anfang an, die mit der Urgemeinde zusammenkommende und betende Frau. Sie wurde schnell als die neue Eva angesehen. Jesus ist der menschlichen Natur nach der Nachkomme von Eva, der das Leben gebenden. Er hat Maria zur Mutter gehabt. Von ihm wurde zu Satan gesagt: Er trifft dich am Kopf und du triffst ihn an der Ferse. Der Verfluchung folgte die frohe Botschaft und dem Fall der Sieg.

Die Menschen und Künstler haben sich Gedanken gemacht, wie kann man die Idee des Schutzes der Gottesmutter ausdrücken und in Bild fassen. Eine Statue als Ravensburger Schutzmantelmadonna (um 1480) bekannt, ist eine spätgotische Madonnenstaue aus Lindenholz mit einem Schutzmantel, unter dem sich zehn Personen verstecken. Sie wurde von dem Künstler Michel Erhart oder dem Bildhauer Friedrich Schramm für die Liebfrauenkirche in Ravensburg geschaffen. Sie befindet sich heute im Bode-Museum in Berlin. Es existieren etliche Kopien dieses Werkes. Unsere Madonna abweichend von zahlreichen anderen Darstellungen dieses Typus ist ohne Jesuskind. Maria ist in ein bis zu den Füßen reichendes goldfarbenes Untergewand gekleidet. Einen weiten Mantel breitet sie mit beiden Armen aus, um einigen Personen darunter Schutz zu gewähren. Ihr Kopf und Schultern sind mit einem Schleier so bedeckt, der aber noch einen Blick auf ihre reiche Haartracht zulässt. Bei einem Pestausbruch wurde sie durch die Stadt getragen und die Seuche hat aufgehört. Dieses Wunder führte zu einer großen Verehrung der Statue und deren Anbetung in Gefahr. Danach wurde sie aus der Kirche entfernt und auf einem Dachboden deponiert. Vor 1837 gelangte sie in Privatbesitz und wurde 1850 von den Berliner Museen erworben. 1935 wurde eine naturgetreue Kopie angefertigt und wieder in der Liebfrauenkirche aufgestellt. Ein zweites Wunder ereignete sich in der Endphase des Zweiten Weltkrieges, als die Schutzmantelmadonna einem britischen Piloten erschien, bevor er Ravensburg anflog. Aus diesem Grund kehrte er um und die Stadt vor Luftangriffen verschont blieb.

In einem Hymnus der Stundenliturgie kehrt der Gedanke der Mutterschaft Mariä gegenüber der Kirche wieder:

Saluta nunc Ecclesiam,
ut tuam vocem audiens
exsurgat in laetitia,
advenum Christi sentiens.


Maria, levans oculos,
vide credentes populos:
te quaerunt piis mentibus,
his opem feres omnibus.

Nun grüß die Kirche,
die deine Stimme hört,
sich erhebt in Freude,
und das Kommen Christi erkennt.

Maria, tu auf deine Augen,
sieh die gläubigen Völker,
die dich suchen demütigen Herzens,
weil sie deinem Schutz vertrauen.

W poniedziałek po Zesłaniu Ducha Świętego obchodzi się święto NMP, Matki Kościoła, albo wspomnienie (w zależności od tego co zatwierdziły Konfrencje Episkopatów). Wśród niewili tekstów z Ewangelii, które Kościół odnosi do Maryji, zostały przewidziane dwie perykopy do wyboru (por. J 2, 1-11 – Wesele w Kanie lub J, 19, 25-27 – Testament z krzyża). Oba teksty biblijne kierują wzrok na Maryję, Matkę Jezusa, która najpierw troszczy się o brakujące wino (por. J 2, 3), a potem będzie się troszczyć o cały Kościół: Kobieto, oto Twój syn (J, 19, 26).W swoistym akcie „delegowanej adopcji” odchodzący Jezus powierza sobie nawzajem tych dwojga jako matka i syn. Oznacza to, że umiłowany uczeń zajmuje miejsce ziemskiego Jezusa. W ten sposób jest konstruowane nowe pokrewieństwo, opierające się na słowie Jezusa i byciu Jego uczniem. To duchowe pokrewieństwo jest ważniejsze od naturalnego. W tym momncie przez Jezusa zostały Matce powierzone na zawsze wszystkie dzieci – Jego bracia i siostry. Zapytajmy się kim jest Maryja? Najpierw w pierwszym czytaniu do wyboru (por. Rdz 3, 9-15. 20), które jest fragmentem historii upadku ludzi, w języku obrazów przekazany został dialog. Bóg powiedział najpierw do Adama: Kto ci powiedział, że jesteś nagi? (Rdz 3, 11) Adam przekroczył zakaz Boży za namową Ewy. Potem Bóg powiedział do Ewy: Dlaczego to uczyniłaś? (Rdz 3, 13) Wąż skusił Ewę do podjęcia tego kroku. Do węża Bóg powiedział: Ponieważ to uczyniłeś, bądź przeklęty wśród bydła i polnych zwierząt. Na brzuchu będziesz pełzać i proch będziesz jeść przez wszystkie dni swego życia (Rdz 3, 14). Po klątwie powiedział Bóg o wrogości: Wprowadzam nieprzyjaźń między tobą a kobietą, między twoim potomstwem a jej potomstwem. Ono zdepcze ci głowę, a ty zranisz mu piętę (Rdz 3, 15). Następnie zaznaczono, że Adam swojej żonie dał imię Ewa, bo stała się matką wszystkich żyjących (por. Rdz 3, 20). Warto zaznaczyć, że imię Ewa tylko pięć razy pojawia się w Biblii (por. Rdz 4, 1; Tb 8, 6; 2 Kor 11, 3; 1 Tm 2, 13). W drugim czytaniu (por. Dz 1, 12-14) Maryja została wspomniana. Łukasz po opisaniu Wniebowstąpienia Jezusa (por. Dz 1, 9-11) przedstawia modlącą się wpólnotę. Gdy uczniowie wrócili z Góry Oliwnej, weszli do sali, gdzie się stale zbierali. Wymienia on wszystkich jedenestu Apostołów po imieniu. W końcu zaznacza coś ważnego: Wszyscy oni modlili się wytrwale i jednomyślnie. Razem z nimi były także kobiety, Maryja, Matka Jezusa i Jego bracia (Dz 1, 14). Maryja jest od początku kobietą przychodzącą do pierwotnej wspólnoty i modlącą się. Bardzo wcześnie była uznana za nową Ewę. Jezus jest według natury ludzkiej potomkiem Ewy, dającej życie. Jego Matką była Maryja. O Nim powiedziano do sztana: On zdepcze ci głowę, a ty zranisz mu piętę. Po przekleństwie przyszła dobra nowina, a po upadku zwycięstwo.

Ludzie i artyści rozważali, jak można ideę opieki Matki Bożej wyrazić i zobrazować. Stauła znana jako Ravensburger Schutzmantelmadonna (ok. 1480), jest późnogotycką Madonną z drewna lipowego, z płaszczem okrywającym dziesięć osób. Została ona wykonana przez artystę Michela Erharta lub przez rzeźbiarza Friedricha Schramma dla kościoła Matki Bożej w Ravensburg. Znajduje się ona obecnie w Bode-Museum w Berlinie. Jest wiele kopii tego dzieła. Nasza Madonna odbiegając od wielu innych przedstawień tego typu jest bez Dziesiątka Jezus. Maryja jest ubrana w złotą suknię sięgającą stóp. Szeroki płaszcz rozpościera ona obiema ramionami, by dać pod nim schronienie wielu osobom. Jej głowa i barki są okryte welonem tak, że pozwala zobaczyć jej fryzurę. Podczas epidemii cholery była noszona przez miasto i zaraza ustała. Ten cud doprowadził do wielkiego kultu figury i jej czci w obliczu niebezpieczeństw. Następnie usunięto ją z kościoła i umieszczono na strychu. Przed 1837 rokiem przeszła w prywatne ręce, a w 1850 roku zakupiły je Berlińskie Muzea. W 1935 roku wykonano wierną kopię i znów ustawiono w kościele Matki Bożej. Drugi cud miał miejce w końcowej fazie Drugiej Wojny Światowej, gdy Madonna z płaszczem ukazała się brytyjskiemu pilotowi, zanim miał lecieć nad Ravensburg. Z tego powodu wrócił, a miasto zostało ocalone od bombardowania.

W hymnie Litugii Godzin powraca myśl o macierzyństwie Maryi względem Kościoła:

Saluta nunc Ecclesiam,
ut tuam vocem audiens
exsurgat in laetitia,
advenum Christi sentiens.

Maria, levans oculos,
vide credentes populos:
te quaerunt piis mentibus,
his opem feres omnibus.

Pozdrów teraz Kościół cały,
By słuchając Twego głosu,
Wstał z radością niepomierną
I Chrystusa poznał przyjście.

Spójrz, Maryjo, wokół siebie,
Oto lud wierzący w Boga
Szuka Cię pokornym sercem,
Bo zaufał Twej opiece.