Abendmahl
von Sieger Köder (1925-2015)

Am Hochfest des Leibes und Blutes Christi wird vor der Prozession in den Kirchen normalerweise zuerst eine Eucharistie gefeiert. Die biblischen wie auch die euchologischen Texte haben das Geheimnis des Altarsakraments als neues Opfer zum Thema. Da wird in der ersten Lesung an das Blut des Bundes zur Zeit des Mose (vgl. Ex 24, 3-8) erinnert. Im Antwortpsalm beteiligt sich die Gemeinde am Lied des Psalmisten, der das Opfer des Dankes bringt (vgl. Ps 116 (115), 12-13. 15-18). In der zweiten Lesung wird Christus als Hohepriester und Mittler eines neuen Bundes dargestellt (vgl. Hebr 9, 11-15). Die zentrale Perikope (vgl. Mk 14, 12-16. 22-26) greift auch das Thema des Blutes des Bundes – wie Jesus selbst es bezeichnet. Das Evangelium für den heutigen Tag wurde aus zwei Fragmenten zusammengestellt: die Vorbereitung des Paschamahls (vgl. Mk 14, 12-16) sowie Worte und Geste Jesu beim Mahl (vgl. Mk 14, 22-25). Zur Vorbereitung des Mahls am Paschafest wählte der Meister zwei Jünger aus – allerdings auf die Anfrage der Jünger (vgl. Mk 14, 12). Sie fanden alles so, wie er es ihnen gesagt hatte (Mk 14, 16b). Den Mann, der den Wasserkrug trug (sehr auffälliges Erkennungszeichen – gewöhnlich machten das die Frauen) haben sie getroffen und der Hausherr in der Stadt hat ihnen einen großen hergerichteten Saal im Obergeschoss gezeigt (vgl. Mk 14, 13-15). Es wurde Abend und Jesus mit seinen Jüngern ging zu Tisch. Dort kündigte er den Verrat eines seiner Schüler an (vgl. Mk 14, 17-21). Danach nahm er das Brot und sprach den Lobpreis; dann brach er das Brot, reichte es ihnen und sagte: Nehmt, das ist mein Leib (Mk 14, 22). Auch den Kelch nahm er, sprach das Dankgebet, reichte ihn den Jüngern und sie tranken alle daraus (Mk 14, 23). Matthäus und Lukas sowie Paulus haben diese Worte und Geste Jesu in ihren Werken überliefert (vgl. Mt 26, 26-29; Lk 22, 19-20; 1 Kor 11, 23-25). In der Liturgie der Messe werden diese Worte vom Priester ausgesprochen und sie bleiben das Herz der Eucharistie. In der Haltung der Dankbarkeit feiert die Kirche in derselben Handlung das Opfer, den Tod und das Mahl. Es besteht kein Zweifel daran, weil Jesus selbst sagte: Das ist mein Blut, das Blut des Bundes, das für viele vergossen wird. Amen, ich sage euch: Ich werde nicht mehr von der Frucht des Weinstocks trinken bis zu dem Tag, an dem ich von neuem davon trinke im Reich Gottes (Mk 14, 24-25). Der Tod Jesu ist eng verbunden mit dem Opfer seines Lebens und mit dem Sieg der Auferstehung. Nach dem Lobgesang gingen sie zum Ölberg hinaus (Mk 14, 26), wo die großen Ereignisse ihren Anfang nehmen werden.

Das Abendmahl ist zu finden in dem Repertoire der Werke von Sieger Köder (1925-2015). Er war ein deutscher Priester und Künstler aus Ellwangen und zählt zu den bekanntesten Malern der christlichen Kunst des 20. Jahrhunderts. In den Jahren seiner künstlerischen Tätigkeit schuf er viele Werke zu religiösen Themen: Glasfenster, Altar, Krippen, Kreuze, Kreuzweg, Fastentuch und Tabernakel. Er gilt als kraftvoller und farbgewaltiger „Prediger mit Bildern“.
Das Bild Abendmahl zeigt elf Apostel am Tisch, die alle in eine Richtung schauen, nämlich auf den Meister, der nicht zu sehen ist. Es sind nur seine Hände sichtbar, die Brot austeilen und sein Spiegelbild im Becher, aus dem die Tischgemeinschaft trinken wird. Mit dem Spiegelbild hat S. Köder gern gearbeitet – das kommt noch im Bild mit der Frau am Jakobsbrunnen und bei der Fußwaschung vor. Die gleiche Komposition der Tischgemeinschaft hat er im anderen Bild Das Mahl mit den Sündern verwendet – sechs verschiede Personen sitzen um den Tisch und schauen zum Jesus hin. Von ihm sind nur die das Brot reichenden Hände zu sehen und das vor ihm stehendes Glas mit dem Getränk. Das Licht fällt von Jesus auf die Jünger und auf den Tisch und der von ihm angesprochene Verräter verlässt eben den Raum und ist schon ganz ins Dunkel gehüllt. Das Brotstück hat er mitgenommen und aus dem Becher wird er nicht mehr trinken – einer schaut ihm noch nach. Auf dem Tisch legt sich ein Schatten in Kreuzform. Auf ihm liegen Brotstücke, die so gelegt sind, dass sie das Monogramm XP (für Christus) darstellen. Es sind nur elf Brotstücke im Bild zu sehen. Die Jünger kamen zusammen zum Brotbrechen. Das Bild kann auch als Situation nach der Auferstehung gedeutet werden. Die frühen Gemeinden wussten, dass hier das Zentrum der Liturgie ist. Sie folgen der Weisung Christi: Tut dies zu meinem Gedächtnis. Das Spiegelbild, das wir heute nicht mehr real sehen können, vermittelt sich nur unserem inneren Auge. Glauben heißt vertrauen, dass seine Worte wahr sind. Es geht um die Wahrheit der Erfahrung – er ist mitten unter uns.

Bei dem einfachen Vorgang jenes letzten Abendmahls
nimmst du das alltägliche Brot und den alltäglichen Wein,
verwandelst sie in deinen Leib und dein Blut
und gibst dich dabei selbst den Männern hin.
Deinen Leib, Herr, und dein Blut gibst du ihnen!
Wer konnte je an ein solches Geschenk glauben?
Können sie glauben, die Männer, denen du dieses Geschenk gibst –
selbst sie, die doch all deine Wunder gesehen haben?
(Robert L. Knopp. Das Evangelium beten. Ein sehr menschlicher Jesus. Das Markus-Evangelium. Paderborn 2000, S. 164)

W uroczystość Ciała i Krwi Pańskiej zwykle przed procesją odprawiana jest w kościołach Eucharystia. Biblijne i euchologiczne teksty łączy temat tajemnicy Sakramentu Ołtarza jako nowej Ofiary. W pierwszym czytaniu przypomniana została krew przymierza za czasów Mojżesza (por. Wj 24, 3-8). W psalmie responsoryjnym zebrana wspólnota uczestniczy w pieśni psalmisty, który słada ofiarę pochwalną (por. Ps 116 (115), 12-13. 15-18). W drugim czytaniu Chrystus jest przedstawiony jako Arcykapłan i Pośrednik Nowego Przymierza (por. Hbr 9, 11-15). Centralna perykopa (por. Mk 14, 12-16. 22-26) podejmuje temat Krwi Przymierza – jak to Jezus sam określił. Ewangelia na dzisiejszy dzień została złożona z dwóch fragmentów: przygotowanie uczty paschalnej (por. Mk 14, 12-16) oraz słowa i gesty Jezusa podczas uczty (por. Mk 14, 22-25). Do przygotowania uczty w święto Paschy Mistrz wybrał dwóch uczniów – zresztą po zapytaniu uczniów (por. Mk 14, 12). A oni znaleźli wszystko, jak im powiedział (Mk 14, 16b). Spotkali człowieka niosącego dzban wody (bardzo znamienny znak rozpoznawczy – zwykle czyniły to kobiety) i w mieście pan domu wskazał im na górze dużą przygotowaną salę (por. Mk 14, 13-15). Nastał wieczór i Jezus ze swoimi uczniami udał się na ucztę. Tam zapowiedział zdradę jednego z Jego uczniów (por. Mk 14, 17-21). Potem wziął chleb, odmówił modlitwę uwielbienia, połamał i dał im, mówiąc: Bierzcie, to jest ciało moje (Mk 14, 22). Także wziął kielich, odmówił modlitwę dziękczynną i podał im. I pili z niego wszyscy (Mk 14, 23). Mateusz, Łukasz i Paweł przekazali te słowa i gesty Jezusa w swoich dziełach (por. Mt 26, 26-29; Łk 22, 19-20; 1 Kor 11, 23-25). W liturgii Mszy Świętej te słowa wypowiadane są przez kapłana i pozostają sercem Eucharystii. W postawie wdzięczności Kościół obchodzi w jednej i tej samej czynności Ofiarę, Śmierć i Ucztę. Nie ma żadnej wątpliwości co do tego, gdyż Jezus sam powiedział: To jest moja krew przymierza, która wylewa się za wielu. Zapewniam was: Odtąd nie będę już pił z owocu winnego krzewu aż do dnia, kiedy będę go pił nowy w królestwie Bożym (Mk 14, 24-25). Śmierć Jezusa jest ściśle złączona z Ofiarą Jego życia i ze zwycięstwem Zmartwychwstania. Potem, śpiewając hymny, wyszli w stronę Góry Oliwnej (Mk 14, 26) i tam rozpoczną się wielkie wydarzenia.

Ostatnia Wieczerza należy do repertuaru dzieł Siegera Ködera (1925-2007). Był on niemieckim kapłanem i artystą z Ellwangen i zaliczany jest do najbardziej znanych malarzy sztuki chrześcijańskiej XX wieku. W latach swojej działalności artystycznej stworzył wiele dzieł o tematyce religijnej: witraże, ołtarz, szopki, krzyże, drogę Krzyżową, zasłonę postną i tabernakulum. Uważany jest za silnego w wyrazie i stosującego mocne kolory „kaznodzieję za pomocą obrazów”.
Obraz Ostatnia wieczerza ukazuje jedenastu Apostołów przy stole, którzy spoglądają w jednym kierunku, mianowicie w stronę Mistrza, który nie jest widoczny. Widoczne są tylko Jego ręce rozdające chleb i lustrzane odbicie Jego twarzy w kubku, z którego będzie piła wspólnota stołu. S. Köder chętnie posługiwał się lustrzanym odbiciem – występuje ono na obrazach Kobieta przy studni Jakubowej i Umywanie nóg. Taką samą kompozycję wspólnoty stołu zastosował na innym obrazie Uczta z grzesznikami – sześć różnych osób siedzi przy stole i spogląda w stronę Jezusa. Widoczne są tylko Jego ręce rozdające chleb i stojąca przed Nim szklanka z napojem. Światło pada od Jezusa na uczniów i na stół, a zagadnięty zdrajca opuszcza akurat pomieszczenie i znika całkowicie w ciemności. Swój kawłek chleba zabrał ze sobą i z kubka już nie będzie pił – jeden z uczniów kieruje wzrok za nim. Na stół kładzie się cień w formie krzyża. Na nim leżą kawałki chleba, które są tak ułożone, że przedstawiają monogram XP (Chrystus). Widzimy na obrazie tylko jedenaście kawałków chleba. Uczniowie zebrali się na łamnie chleba. Obraz ten może przedstawiać również sytuację po Zmartwychwstaniu. Pierwotne wspólnoty wiedziały, że tutaj jest centrum liturgii. Spełniają one polecenie Chrystusa: Czyńcie to na moją pamiątkę. Lustrzane odbicie, którego dziś już realnie nie możemy zobaczyć, objawia się ylko naszym oczom w duchu. Wierzyć znaczy ufać, że Jego słowa są prawdziwe. Chodzi o prawdę doświadczenia – On jest wśród nas.

Podczas prostej czynności tej ostatniej Wieczerzy
bierzesz ten codzienny chleb i to codzienne wino,
przemieniasz je w Twoje Ciało i Twoją Krew
i dajesz siebie tym mężczyznom.
Twoje Ciało, Panie, Twoją Krew dajesz im!
Kto mógłby kiedykolwiek wierzyć w taki dar?
Potrafią wierzyć ci mężczyźni, którym dajesz ten dar –
nawet oni, którzy oglądali wszystkie Twoje cuda?
(Robert L. Knopp. Das Evangelium beten. Ein sehr menschlicher Jesus. Das Markus-Evangelium. Paderborn 2000, s. 164)