Heimsuchungen des Hiob (fol. 5v)
Moralia in Job B. N. Paris (ms. lat. 15675)

Der Tag im liturgischen Kalender der Kirche, an dem aller verstorbenen Gläubigen gedacht wird, hat lange –tausendjährige – Tradition. Der Anfang geht auf den Abt von Cluny (998) zurück. Seit dem 14. Jh. wird er auch in Rom begangen. In der zweiten Messe (es sind an dem Tag drei Messen vorgesehen) wird in der ersten Lesung an den Ijob erinnert, der viel erdulden musste und doch dem Gott vertraute (vgl. Ijob 19, 1. 23-27a). Im Zwischengesang (vgl. Ps 42 (41), 2-3. 5bcd; 43 (42), 3-4) wird die Sehnsucht ausgesprochen, dass die Seele des Gerechten lechzt und dürstet nach Gott und sie vor Gottes Angesicht erscheinen möchte. Das Licht und die Wahrheit sollen gute Begleiter sein, die die Seele zu heiligem Berg und zu Gottes Wohnungen führen sollen. Hl. Paulus schreibt über den Geist der Kindschaft (zweite Lesung), den die Christgläubigen empfangen haben und der sie zu Erben Gottes und Miterben Christi macht (vgl. Röm 8, 14-23). Im Evangelium wurde festgehalten, dass Jesus von den vielen Wohnungen im Haus seines Vaters spricht. Er hat dort den Platz für die Glaubenden vorbereitet und will, dass sie einst dort sein werden, wo er sein wird. Der Weg dorthin führt nur durch ihn (vgl. Joh 14, 1-6). Im Gabengebet wurde der Gedanke ausgesprochen, dass Gott die Diener und Dienerinnen durch das Wasser der Taufe geheiligt hat und jetzt soll er sie im Blute Christi von ihren Sünden reinigen und sie voll Erbarmen zur letzten Vollendung führen.

Die Gestalt des Ijob, der das Buch mit gleichem Namen gewidmet ist, kommt in der heutigen Liturgie in Vordergrund. Im Hauptteil des oben genannten Buchs der Klage Ijobs (vgl. Ijob 3, 1-26) folgen drei Redegänge aus je einer Rede der drei Freunde (Elifas von Teman, Bildad von Schuach, Zofar von Naama), die jeweils eine Entgegnung Ijobs abschließt.
Die erste Lesung wurde der Gegenrede Ijobs (vgl. Ijob 19, 1-29) auf die zweite Rede Bildads (vgl. Ijob 18, 1-21) entnommen. Der letzte der vier Abschnitte spricht von Ijobs Hoffnung und Vertrauen (vgl. Ijob 19, 23-29). In der Mitte steht das Bekenntnis des so geprüften Mannes, der zuerst den Verlust des ganzen Reichtums erleben musste (vgl. Ijob 1, 6-22) und dann den Verlust der Gesundheit (vgl. Ijob 2, 10). Trotz so viele Unglücke sagt Ijob: Doch ich, ich weiß: mein Erlöser lebt, als letzter erhebt er sich über dem Staub (Ijob 19, 25).

Die Moralia in Job von Gregor dem Großen bieten eine Miniatur (fol. 5v) Die Heimsuchungen des Hiob an. Der Kodex (127 Blätter) wurde ca. 1150 in der Abtei von Affligem angefertigt und befindet sich heute in Bibliothèque nationale in Paris (ms. lat. 15675). Am Anfang stellte der Autor auf vierzehn Seiten mit jeweils zwei Registern in einzigartiger Weise die Geschichte Ijobs dar. Die zahlreichen Figuren heben sich klar von dem farbigen Grund ab. Die ganzseitige Miniatur ist durch den lateinischen Text in der Mitte auf ganzen Breite geteilt. In der oberen Hälfte des Bildes in der Mitte sehen wir Christus als Weltenrichter, der auf einem bunten Bogen sitzt, mit der Rechten segnend und in der Linken ein Schriftband haltend. Er ist von einer Mandorla aus bunten Streifen umgeben. Ihn begleiten zwei Chöre – links drei Engel, die ein Schriftband halten und rechts drei gekrönte Frauen mit Fackeln in den rechten Händen und ebenso ein Schriftband haltend. Rechts unten zwischen Christus und den Frauen sitzt der Teufel mit seinem Schriftband in den Händen. Untere Hälfte der Miniatur wurde durch eine Säule in der Mitte geteilt. Ijob wurde gleich zweimal abgebildet, der auf der Asche sitzt. Im linken Bild der Teufel mit seinen Kralen versucht das Geschwür am ganzen Körper des leidenden Mannes aufzukratzen und er selbst nahm eine Scherbe, um sich damit zu schaben (Ijob 2, 8). Im rechten Bild sitzt Ijob wieder auf der Asche mit einem Schriftband und spricht mit seiner neben ihn sitzender Frau, die ebenso ein Schriftband hält (vgl. Ijob 2, 9-10). Der Gesichtsausdruck des Ijobs zeigt deutlich seinen großen Schmerz.  

Das Gebet des hl. Augustinus, das seine Hoffnung auf Gottes Güte und seine Vergebung zum Ausdruck bringt, beinhaltet auch die Sehnsucht auf die Bleibe bei ihm für immer:

Herr,
im Schatten deiner Flügel wollen wir hoffen,
schütze uns und trage uns!
Trage uns von unserer Kindheit an bis ins hohe Alter.
All unsere Kraft ist nur dann wirkliche Kraft,
wenn sie aus dir kommt!
Kommt sie aus uns, wird sie zur Schwäche.
Wir haben uns von dir abgekehrt,
und sind deshalb auf Abwege geraten.
Damit wir nicht umkommen,
lass uns umkehren zu dir.
Bei dir haben wir Heil in Fülle,
denn du selber bist das Heil.
Wir vertrauen darauf,
dass wir zurückfinden zu dir,
von dem wir uns einst abkehrten.
Auch wenn wir uns von dir entfernt haben,
unser Vaterhaus, deine Ewigkeit,
wird immer für uns offen sein
(Augustinus Aurelius, in: 100 Gebete die das Leben verändern. Stuttgart 2005, S. 69).

Dzień w kalendarzu liturgicznym Kościoła, w którym wspomina się wszystkich wiernych zmarłych, ma długą – tysiącletnią – tradycję. Jego początki sięgają czasów opata z Cluny (998). Od XIV wieku obchodzony był już także w Rzymie. W drugiej Mszy (tego dnia przewidziane są trzy Msze) pierwsze czytanie przypomina Hioba, który musiał wiele wycierpieć, a jednak zaufał Bogu (por. Hi 19, 1. 23-27a). W psalmie responsoryjnym (por. Ps 42 (41), 2-3. 5bcd; 43 (42), 3-4) wybrzmiewa tęsknota duszy sprawiedliwego, która dyszy i pragnie Boga oraz chce ujrzeć Jego oblicze. Światłość i wierność mają stać się dobrymi towarzyszami, które zaprowadzą duszę na świętą górę i do przybytków Bożych. Św. Paweł pisze o duchu dziecięctwa (drugie czytanie), którego otrzymali wierzący w Chrystusa i który czyni ich dziedzicami Boga i współdziedzicami Chrystusa (por. Rz 8, 14-23). W Ewangelii zostały uwiecznione słowa Jezusa o wielu mieszkaniach w domu Jego Ojca. On przygotował tam miejsce dla wierzących i chce, aby kiedyś byli tam, gdzie On będzie. Droga w tamtym kierunku prowadzi tylko przez Niego (por. J 14, 1-6). W Modlitwie nad darami została zawarta myśl, że Bóg swoje sługi i służebnice uświęcił poprzez wodę chrztu, a teraz niech ich oczyści z grzechów we Krwi Chrystusa i w swoim miłosierdziu prowadzi do ostatecznej doskonałości.

Postać Hioba, której poświęcona jest księga o tym samym imieniu, w dzisiejszej liturgii wychodzi na pierwszy plan. W głównej części wyżej wspomnianej księgi po skardze Hioba (por. Hi 3, 1-26) następują trzy przemówienia, skłdające się zawsze z trzech mów przyjaciół (Elifaz z Temanu, Bildad z Szuach, Sofar z Naamy), które kończy za każdym razem odpowiedź Hioba.
Pierwsze czytanie zostało wyjęte z odpowiedzi Hioba (por. Hi 19, 1-29) na drugą mowę Bildada (por. Hi 18, 1-21). Ostatni z czterech fragmentów mówi o Nadziei i zaufaniu Hioba (por. Hi 19, 23-29). W centrum stoi wyznanie tak udręczonego człowieka, który najpierw musiał doświadczyć utraty całego bogactwa (por. Hi 1, 6-22), a następnie utraty zdrowia (por. Hi 2, 10). Mimo tylu nieszczęść mówi Hiob: Ja wiem, że mój Obrońca żyje! Jako ostatni stanie nad moim prochen (Hi 19, 25).

Dzieło Grzegorza Wielkiego Moralia in Job proponuje miniaturę (fol. 5v) Cierpienia Hioba. Kodeks ten (127 kart) został sporządzony ok. 1150 w opactwie Affligem i znajduje się obecnie w Bibliothèque nationale w Paryżu (ms. lat. 15675). Na początku autor na czternastu stronach umieścił w niebywały sposób historię Hioba w dwuczęściowych obrazach. Liczne figury odróżniają się wyraźnie od kolorowego tła. Całostronicowa miniatura została podzielona w środku poprzez łaciński tekst na całej szerokości. W górnej połowie obrazu w środku widzimy Chrystusa jako Sędziego, który siedzi na kolorowym łuku i prawą ręką błogosławi, a w lewej trzyma banderolę. Jest On otoczony mandorlą z pasów w różnych kolorach. Towarzyszą Mu dwa chóry – z lewej trzej aniołowie, trzymający banderolę i z prawej trzy kobiety w koronach na głowie, trzymające w prawych rękach pochodnie, a lewymi potrzymujące również banderolę. Po prawej u dołu między Chrystusem i kobietami siedzi szatan ze swoją banderolą w rękach. Dolna połowa miniatury została w środku przedzielona kolumną. Hiob siedzący w popiele został przedstawiony dwukrotnie. W lewym obrazie diabeł swoimi pazurami próbuje rozdrapać wrzody na całym ciele cierpiącego człowieka, a on sam wziął skorupę, aby się nią drapać (Hi 2, 8). Na prawym obrazie siedzi Hiob znów w popiele ze swoją banderolą i rozmawia ze swoją żoną siedzącą obok niego, która także trzyma banderolę (por. Hi 2, 9-10). Wyraz twarzy Hioba zdradza wielki ból. 

Modlitwa św. Augustyna, pełna ufności w dobroć Boga i w Jego przebaczenie, wyraża pragnienie pozostania z Nim na zawsze:

Panie,
w cieniu Twych skrzydeł chcemy mieć nadzieję,
chroń nas i nieś nas!
Nieś nas od naszego dzieciństwa aż po starość.
Cała nasza siła jest tylko wtedy prawdziwa,
gdy pochodzi od Ciebie!
Gdy pochodzi ona od nas, to staje się słabością.
Odwróciliśmy się od Ciebie
i dlatego zeszliśmy na bezdroża.
Abyśmy nie zginęli,
pozwól nam powrócić do siebie.
U Ciebie jest pełnia zbawienia,
bo Ty sam jesteś Zbawieniem.
Mamy nadzieję,
że odnajdziemy drogę powrotu do Ciebie,
bo kiedyś odwróciliśmy się od Ciebie.
Nawet, gdy oddaliliśmy się od Ciebie,
nasz dom Ojca, Twoja wieczność,
pozostanie zawsze dla nas otwarty
(Augustinus Aurelius, w: 100 Gebete die das Leben verändern. Stuttgart 2005, s. 69).