Jesus und Nikodemus, Bibelgraphik von Julius Schnorr von Carolsfeld (1794-1872)

Für das Fest der Kreuzerhöhung ist die Perikope aus dem Johannesevangelium (vgl. Joh 3, 13-17) vorgesehen, die nur ein kleines Fragment des Gesprächs Jesu mit dem Pharisäer Nikodemus darstellt.
Johannes hat in seinem Evangelium zwei Gespräche (vgl. Joh 3, 1-21 und Joh 4, 1-26) beieinander gestellt. Die erste Begegnung hat in der Nacht stattgefunden und die zweite um die Mittagszeit (um die sechste Stunde). Die erste ereignete sich in Jerusalem in Judäa und die zweite in Sychar in Samarien. Der erste Gesprächspartner war ein Pharisäer – sein Landsmann und die andere Person war eine samaritische Frau – eine Ausländerin. Der erste war ein Gelehrter und führender Mann unter den Juden und die zweite war nur eine einfache Frau. In beiden Fällen ging es um etwas Wichtiges. Nikodemus sagte Jesus von der „zweiten Geburt aus Wasser und Geist“ und der Frau sagte er von der „Anbetung Gottes im Geist und in der Wahrheit“. Am Anfang des Gesprächs machte Nikodemus ein Bekenntnis – Jesus wäre ein Lehrer, der von Gott gekommen ist (vgl. Joh 3, 2). Im Laufe des Gesprächs sagt Jesus, dass der Menschensohn vom Himmel herabgestiegen ist (vgl. Joh 3, 13). Dann erläutert er das Verhältnis zwischen Glauben und Unglauben. Vom Unglauben sagte er, dass er eine Konsequenz mit sich zieht – Gericht. Und Gericht erklärt er anhand des Verhältnisses von Licht und Finsternis (vgl. Joh 3, 18-21).
Kehren wir zurück zum Menschensohn. Jesus hat im ersten Satz seiner Aussage den Tod am Kreuz mit der Schlange aus Kupfer auf der Stange zur Zeit von Mose verglichen (vgl. Num 21, 9). Und wie Mose die Schlange in der Wüste erhöht hat, so muss der Menschensohn erhöht werden, damit jeder, der an ihn glaubt, in ihm das ewige Leben hat (Joh 3, 14-15). Jesus bezieht den Kreuzestod auf sich und wird noch zweimal darauf eingehen: Wenn ihr den Menschensohn erhöht habt, dann werdet ihr erkennen, dass Ich es bin (Joh 8, 28a); Und ich, wenn ich über die Erde erhöht bin, werde alle zu mir ziehen (Joh 12, 32). Ziel dieses Todes ist die Liebe Gottes, die sich nicht vor dem zurückschrecken konnte, um den geliebten Sohn zur Opfer zu machen, damit dem glaubenden Menschen das neue, das wahre und das ewige Leben geschenkt wird. Denn Gott hat die Welt so sehr geliebt, dass er seinen einzigen Sohn hingab, damit jeder, der an ihn glaubt, nicht zugrunde geht, sondern das ewige Leben hat (Joh 3, 16). Im letzten Satz der Aussage Jesu kommt der Trost zum Ausdruck, dass das Kommen des Sohnes Gottes ein einziges Ziel hat – die Rettung des Menschen und der Welt. Denn Gott hat seinen Sohn nicht in die Welt gesandt, damit er die Welt richtet, sondern damit die Welt durch ihn gerettet wird (Joh 3, 17).

Julius Schnorr von Carolsfeld (1794-1872) wurde bekannt als Bibelillustrator. Er lebte in verschiedenen Städten Europas: Wien, Salzburg, Rom, München und zuletzt Dresden. Als Künstler gehörte er den Nazarenern an. Es handelt sich um Nazarenische Kunst, eine romanisch-religiöse Kunstrichtung, die zu Beginn des 19. Jh. von deutschen Künstlern in Wien und Rom gepflegt wurde. Die Künstler dieser Richtung widmeten sich der Erneuerung der Kunst im Geist des Christentums aus der Wiederentdeckung alter italienischer und deutscher Kunst heraus. In neun Jahren (1851-1860) schuf J. Schnorr von Carolsfeld 240 Holzschnitte zur Bibel. Die Sammlung von Bibelillustrationen stellt eine umfangreiche Reihe von Bildern zum Alten und Neuen Testament.
Aus dieser Sammlung stammt das Bild Das Gespräch des Nikodemus mit Jesus. In der Mitte des Bildes sitzt Jesus auf einer Bank mit Polster, erkennbar an den Strahlen um seinen Kopf. Neben ihm auch auf einer Bank mit Polster sitzt der Schriftgelehrte, mit geneigtem Kopf auf ein großes Buch auf dem Boden zeigend. Das nächtliche Gespräch findet in einer offenen mit Kolumnen und Vorhängen verzierten Terrasse. Hinter den beiden sind Gebäuden der Stadt zu sehen und nur leicht erkennbar eine Landschaft. Links von Jesus steht ein hoher Ständer mit einer brennenden Lampe und ein Tisch mit Decke, auf dem ein Wasserkrug, eine Schalle und die Schriftrollen liegen. Vor dem Tisch steht ein Eimer. Jesus mit dem erhobenen Zeigefinger der rechten Hand erklärt Nikodemus gerade etwas. Nikodemus scheint von diesem Gespräch beeindruckt zu sein. Er tritt vor dem Hohen Rat später für Jesus ein (vgl. Joh 7, 50-52). Er kommt auch zum Grab Jesu und bringt für die Einbalsamierung hundert Pfund Myrrhe und Aloe (vgl. 19, 39).

[Christus Jesus war Gott gleich]
er erniedrigte sich
und war gehorsam bis zum Tod,
bis zum Tod am Kreuz.
Darum hat ihn Gott über alle erhöht
und ihm den Namen verliehen,
der größer ist als alle Namen (Phil 2, 6a. 8-9).

Na święto Podwyższenia Krzyża Świętego jest przewidziana perykopa z Ewangelii Janowej (por. J 3, 13-17), która jest tylko małym fragmentem rozmowy Jezusa z faryzeuszem Nikodemem.
Jan w swojej Ewangelii umieścił obok siebie dwie rozmowy (por. J 3, 1-21 oraz J 4, 1-26). Pierwsze spotkanie miało miejsce w nocy, a drugie w południe (około godziny szóstej). Pierwsze wydarzyło się w Jerozolimie w Judei, a drugie w Sychar w Samarii. Pierwszym rozmówcą był faryzeusz – Jego rodak, a drugą osobą była samarytańska kobieta – cudzoziemka. Pierwszy był uczonym i wpływowym człowiekiem wśród Żydów, a druga była prostą kobietą. W obu przypadkach chodziło o coś ważnego. Nikodemowi powiedział Jezus o „powtórnym narodzeniu z wody i Ducha”, a kobiecie powiedział o „wielbieniu Boga w Duchu i prawdzie”. Na początku rozmowy Nikodem wyznaje – Jezus jest nauczycielem, który przyszedł od Boga (por. J 3, 2). W ciągu tej rozmowy nieco dalej Jezus mówi, że Syn Człowieczy przyszedł z nieba (por. J 3, 13). Potem wyjaśnił relację pomiędzy wiarą i niewiarą. O niewierze Mistrz powiedział, że pociąga ona za sobą konsekwencję – sąd. A sąd objaśnił za pomocą relacji światła i ciemności (por. J 3, 18-21).
Wracamy do Syna Człowieczego. Jezus w pierwszym zdaniu swojej wypowiedzi porównał śmierć na krzyżu do węża miedzianego na palu za czasów Mojżesza (por. Lb 21, 9). Podobnie jak Mojżesz na pustyni wywyższył węża, tak też jest konieczne wywyższenie Syna Człowieczego, aby każdy, kto w Niego wierzy, miał życie wieczne (J 3, 14-15). Jezus odnosi tę śmierć na krzyżu do siebie i dwukrotnie jeszcze wspomni o tym: Gdy wywyższycie Syna Człowieczego, wówczas poznacie, że Ja jestem (J 8, 28a); Ja natomiast, gdy zostanę wywyższony nad ziemię, pociągnę wszystkich ku sobie (J 12, 32). Celem tej śmierci jest miłość Boga, która się nie mogła cofnąć przed tym, by swojego umiłowanego Syna uczynić Ofiarą, aby wierzący człowiek otrzymał nowe, prawdziwe i wieczne życie. Tak bardzo bowiem Bóg umiłował świat, że poświęcił swojego jednorodzonego Syna, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, lecz miał życie wieczne (J 3, 16). W ostatnim zdaniu wypowiedzi Jezusa podkreślona została nadzieja, że przyjście Syna Bożego ma jeden jedyny cel – zbawienie człowieka i świata. Bóg przecież nie posłał swojego Syna na świat, aby go sądził, lecz aby go zbawił (J 3, 17).

Julius Schnorr von Carolsfeld (1794-1872) stał się słynnym jako ilustrator Biblii. Żył on w różnych miastach Europy – w Wiedniu, Salzburgu, Rzymie, Monachium i na końcu w Dreźnie. Jako malarz należał on do Nazarejczyków. Chodzi o nazarejską sztukę – romański religijny kierunek sztuki, który tworzony był na początku XIX wieku przez niemieckich artystów w Wiedniu i w Rzymie. Artyści tego kierunku poświęcali się odnowie sztuki w duchu chrześcijańskim poprzez ponowne odkrycie starej sztuki włoskiej i niemieckiej. W ciągu dziewięciu lat (1851-1860) J. Schnorr von Carolsfeld stworzył 240 drzeworytów do Biblii. Zbiór ilustracji biblijnych stanowi pokaźną kolekcję obrazów do Starego i Nowego Testamentu.
Z tego zbioru pochodzi grafika Rozmowa Nikodema z Jezusem. W środku obrazu siedzi Jezus na ławce z poduszką; rozpoznajemy Go po promieniach wokół głowy. Obok Niego również na ławce z poduszką siedzi uczony w Piśmie, z pochyloną głową, pokazując na dużą księgę leżącą na podłodze. Nocna rozmowa odbywa się na otwartym tarasie, ozdobionym kolumnami i zasłonami. Z nimi widzoczne są budynki miasta i tylko leko rozpoznawalny pejzaż. Na lewo od Jezusa stoi wysoki stojak z zapaloną lampą i stół z obrusem, a na nim dzban na wodę, miska oraz zwoje. Przed stołem stoi wiadro. Widzimy Jezusa z podniesionym palcem wskazującym prawej ręki, króry akurat w tym momencie coś wyjaśnia Nikodemowi.

Nikodem musiał być zachwycony tą rozmową. Później wstawił się za Jezusem w Wysokiej Radzie (por. J 7, 50-52). Także przyszedł do grobu Jezusa i przyniósł do zabalsamowania ciała około stu funtów mirry zmieszanej z aloesem (J 19, 39).

[Chrystus Jezus był na równi z Bogiem]
uniżył siebie samego,
stając się posłusznym aż do śmierci,
i to śmierci na krzyżu.
Dlatego Bóg Go wywyższył
i obdarzył Go imieniem,
które jest ponad wszelkie imię (Flp 2, 6a. 8-9).