Die Schlüssel Petri (um 1470-1500)
Meister der Katharinenlegende

Das Fest am 22. Februar hat den hl. Petrus vor Augen. Es ist unklar, was mit Kathedra des Petrus gemeint ist: der Lehrstuhl und Sitz der Autorität oder die Hirtenwürde des Petrus in Rom und in Antiochien. Für jeden Bischof ist die Kathedra ein feierlicher Stuhl, auf dem er sitzt. Er ist ein Zeichen seines Amtsträgers als Lehrer, Erzpriester und Hirte. Die Cathedra Sancti Petri Apostoli erinnert an den Auftrag Jesu an Petrus und Bestellung als Stellvertreter Christi auf Erden. Der Glaube des Petrus ist der Felsen, auf dem Christus seine Kirche aufbaute. Seit Mitte des 4. Jh. ist das Fest am 22. Februar als Stuhlbesteigung in Antiochien bekannt gewesen. Ein zweites Fest der Kathedra des Petrus wurde seit dem 6./7. Jh. in Gallien am 18. Januar gefeiert, als Stuhlbesteigung in Rom, das von der römischen Kirche übernommen wurde. Erst Paul IV. schrieb 1558 beide Gedächtnisse für die ganze Kirche vor. Papst Johannes XXIII. hat aus beiden Festen ein einziges gemacht und auf den 22. Februar festgelegt.

Der wichtigste Gedanke der Liturgie des Festes ist im Tagesgebet zu finden: Allmächtiger Gott, das gläubige Bekenntnis des Apostels Petrus ist der Felsen, auf dem du deine Kirche gegründet hast. Lass nicht zu, dass Verwirrung und Stürme unseren Glauben erschüttern. Die Perikope des Festes (vgl. Mt 16, 13-19) in ihrem ersten Teil (vgl. Mt 16, 13-16) berichtet zuerst über die Frage Jesu: Für wen halten ihn die Menschen? und die vielfache Antwort der Leute. Auch die anderen zwei Evangelisten haben diese Episode aufgenommen (vgl. Mk 8, 27-30; Lk 9, 18-21), wobei für Lukas war die Angabe des Ortes – das Gebiet von Cäsarea Philippi – nicht wichtig. Alle drei zählen die möglichen Personen auf: den Johannes den Täufer, den Propheten Elija und sonst einen von den Propheten. Nur Matthäus zählt den Propheten Jeremia dazu. Auf die zweite Frage Jesu: Ihr aber, für wen haltet ihr mich? Antwortete Simon Petrus: Du bist der Messias, der Sohn des lebendigen Gottes! (Du bist der Messias – Mk 8, 29; Messias Gottes – Lk 9, 20). Der zweite Teil der Perikope (vgl. Mt 16, 17-19) ist bei Markus und Lukas nicht vorhanden. Jesus lobt zuerst Simon Barjona (Sohn des Johannes) für diese Antwort, die nicht von ihm kommen konnte, sondern ihm von Gott offenbart wurde (vgl. Mt 16, 17). Dann sprach er zu ihm: Du bist Petrus, und auf diesem Felsen werde ich meine Kirche bauen, und die Mächte der Unterwelt werden sie nicht überwältigen (Mt 16, 18). Hier wird erstmals mithilfe eines Wortspiels erklärt, das die besondere Bedeutung des Namens für die Gemeinde hervorhebt: Petrus (griech. Petros) kommt von Stein – Fels (aram. Kephas, griech. petra) auf dem die Kirche erbaut wird. Zugleich wird Simon Petrus die Schlüsselgewalt übergeben (vgl. Mt 16, 19). Dieses Bild ist eng mit dem Haus Davids verbunden: Ich lege ihm den Schlüssel des Hauses David auf die Schulter. Wenn er öffnet, kann niemand schließen, wenn er schließt, kann niemand öffnen (Jes 22, 22). Die Binde- und Lösegewalt wird später auf alle Apostel und die Gemeinden erweitert (vgl. Mt 18, 18). Die erste Lesung (vgl. 1 Petr 5, 1-4) stellt das Bild des Hirten in Vordergrund mit der Mahnung des Ältesten – vielleicht ist doch der Petrus gemeint – , dass die Verantwortlichen als Hirten für die ihnen anvertraute Herde Gottes sorgen sollen (vgl. 1 Petr 5, 2). Der Antwortpsalm über den Herrn als Hirten entwickelt weiter dieses Thema (vgl. Ps 23 (22), 1-3. 4-6). 

Ein Gemälde Die Schlüssel Petri (um 1470-1500) von Meister der Katharinenlegende (120 x 89 cm), das sich im Wallraf-Richartz-Museum in Köln befindet, hat den hl. Petrus vor Augen. Es stellt sechs Szenen aus dem Leben des Apostels dar. Fast die Hälfte des Bildes nimmt die Übergabe der Schüssel an Petrus an. Links ist die Befreiung aus dem Kerker (vgl. Apg 12, 6-19a) und oben in der Mitte des Bildes ein Gastmahl zu sehen. Im rechten oberen Ecken wurde die Berufung der beiden Brüder Petrus und Andras (vgl. Mt 4, 18-22; Mk 1, 16-20; Lk 5, 1-11; Joh 1, 35-42) sowie die Begegnung mit Jesus (Quo vadis) und sein Tod durch Kreuzigung. Wie wir es sehen, nicht alle Episode sind biblisch begründet. Die Szene mit dem Mahl zeigt, wie Petrus seine Tochter Petronilla heilt. Vier Männer am Tisch sind Zeugen der Heilung und zwei weitere Personen schauen durch Fenster zu. Davon ist in der Legenda aurea des Jakobus de Voragine im Kapitel Von Sankt Petronella zu lesen. Die Hauptszene spielt sich im Vordergrund ab. Dem knienden Petrus übergibt Jesus zwei Schlüssel und segnet ihn. Dem Geschehen schauen die zehn anderen Apostel zu. Der Maler hat diese Szenen in einer europäischen Landschaft platziert.

Robert Spaemann (1927-2018), Philosoph und Christ, kommentierte den Ps 23 (22) wie folgt: Wozu brauchen wir einen Hirten? Der Hirt hütet die Schafe. Der Mensch ist kein Schaf, sondern selbst ein Hirt von Schafen. Warum versteht er sich als Schaf, das einen Hirten braucht? Führt dieses Bild nicht an dem vorbei, was für den Menschen das Wesentliche ist: an der Fähigkeit zur freien Selbstbestimmung? Nur weil der Mensch freier Selbstbestimmung fähig ist, ist er selbst Hirt von Schafen. Freie Selbstbestimmung ist das Unterscheidungsmerkmal zwischen Menschen und Tieren. Aber das gerade ist es nicht, was den Beter interessiert. Ihn interessiert, was den Seligen vom Verlorenen unterscheidet – und das ist eben nicht die freie Selbstbestimmung, an der beide Anteil haben. Diese ist nämlich nicht selbst schon eine ausreichende Orientierung. Sie ist nicht ein Kompass (…) Die Wahrheit richtet sich nicht nach uns, wir müssen uns nach ihr richten. Um dies zu können, müssen wir ihrer ansichtig werden. Sie muss uns gezeigt werden. Der Hirt – das ist der, der den Weg zeigt. Aber er ist auch der, der es erst möglich macht, den Weg zu gehen (…) Wir sind nicht unsere eigenen Hirten. In dieser Situation gibt es drei Möglichkeiten: ohne Hirten herumirren, dem falschen Hirten folgen, einem guten Hirten folgen (Meditationen eines Christen. Über die Psalmen 1-51, 183).

Jesus, den schwachen Petrus hast du zu Felsen gemacht.
Jesus, deine und unsere Kirche hat festestes Fundament.
Jesus, du bist der gute Hirt von uns allen.

Święto z 22 lutego ma przed oczami św. Piotra. Nie jest jeszcze wyjaśnione, co znaczy katedra Piotra: krzesło nauczyciela i siedzibę autorytetu czy godność pasterską Piotra w Rzymie i w Antiochii. Dla każdego biskupa katedra jest uroczystym krzesłem, na którym zasiada. Jest on symbolem pistującego urząd nauczyciela, arcykapłana i pasterza. Cathedra Sancti Petri Apostoli przypomnina misję daną przez Jezusa Piotrowi i ustanowienie go zastępcą Chrystusa na ziemi. Wiara Piotra jest skałą, na której Chrystus  wzniósł swój Kościół. Od połowy IV wieku święto w dniu 22 lutego jest znane jako objęcie katedry w Antiochii. Drugie święto katedry Piotra było obchodzone od VI/VII wieku w Galii w dniu 18 stycznia, jako objęcie katedry w Rzymie, które zostało przejęte także przez Kościół Rzymski. Dopiero Paweł IV w 1558 roku nakazał oba święta dla całego Kościoła. Papież Jan XXIII z obu świąt uczynił jedno i ustanowił je na 22 lutego.

Najważniejsza myśl liturgii święta znajduje się w kolekcie: Wszechmogący Boże, Ty zbudowałeś swój Kościół na wierze apostoła Piotra, spraw, aby wśród zamętu świata nasza wiara pozostała nienaruszona. Perykopa dzisiejszego święta (por. Mt 16, 13-19) w swojej pierwszej części (por. Mt 16, 13-16) relacjonuje najpierw pytanie Jezusa: Za kogo ludzie Go uważają? oraz rozliczną odpowiedź ludzi. Także pozostali dwaj Ewangeliści przejęli ten epizod (por. Mk 8, 27-30; Łk 9, 18-21), przy czym dla Łukasza nie było ważne podanie miejsca – okolice Cezarei Filipowej. Wszyscy trzej wyliczają możliwe osoby: Jana Chrzciciela, proroka Eliasza oraz jednego z proroków. Tylko Mateusz dodaje proroka Jeremiasza. Na drugie pytanie Jezusa: A wy za kogo Mnie uważacie? odpowiedział Szymon Piotr: Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego (Ty jesteś Mesjasz – Mk 8, 29; za Mesjasza Bożego – Łk 9, 20). Drugiej części perykopy (por. Mt 16, 17-19) nie ma w Ewangeliach św. Marka i Łukasza. Najpierw Jezus błogosławi Szymona Barjonę (syna Jana) za tę odpowiedź, która nie mogła pochodzić od niego, ale została mu objawiona przez Boga (por. Mt 16, 17). Potem powiedział do niego: Ty jesteś Skałą. Na tej Skale zbuduję mój Kościół, a potęga piekła go nie zwcięży (Mt 16, 18). Tutaj po raz pierwszy przy pomocy gry słów zostało wyjaśnione szczególne znaczenie tego imienia dla wspólnoty: Piotr (gr. Petros) pochodzi od kamienia – skały (aram. Kefas, gr. petra), na której zbudowany jest Kościół. Jednocześnie przekazana zostaje Szymonowi Piotrowi władza kluczy (por. Mt 16, 19). Obraz ten jest ściśle związany z domem Dawida: Klucz domu Dawida położę na jego ramieniu. Gdy on otworzy – nikt nie zamknie, gdy on zamknie – nikt nie otworzy! (Iz 22, 22) Władza związywania i rozwiązywania została później rozszerzona na wszystkich Apostołów i wspólnoty (por. Mt 18, 18). Pierwsze czytanie (por. 1 P 5, 1-4) stawia obraz pasterza na pierwszy plan z pouczeniem starszego – być może to jednak Piotr – żeby odpowiedzialni jako pasterze troszczyli się o powierzoną im Bożą owczarnię (por. 1 P 5, 2). Psalm responsoryjny o Panu jako Pasterzu rozwija dalej ten temat (por. Ps 23 (22), 1-3. 4-6).

Obraz Klucze Piotra (ok. 1470-1500) mistrza Legendy Katarzyny (120 x 89 cm), znajdujący się obecnie w Wallraf-Richartz-Museum w Kolonii, ma św. Piotra przed oczami. Przedstawia on sześć scen z życia Apostoła. Prawie połowę obrazu zajmuje przekazanie kluczy Piotrowi. Po lewo zostało przedstawione uwolnienie z więzienia (por. Dz 12, 6-19a) i u góry w środku obrazu uczta. W prawym górnym rogu zostało umieszczone powołanie braci Piotra i Andrzeja (por. Mt 4, 18-22; Mk 1, 16-20; Łk 5, 1-11; J 1, 35-42) oraz spotkanie z Jezusem (Quo vadis) i jego śmierć przez ukrzyżowanie. Jak widzimy, nie wszystkie epizody mają biblijne podłoże. Scena z ucztą pokazuje jak Piotr uzdrawia swoją córkę Petronelę. Czterech mężczyzn za stołem jest świadkami uzdrowienia i następne dwie osoby przyglądają się przez okno. O tym opowiada Legenda aurea Jakuba de Voragine w rozdziale O świętej Petroneli. Główna scena odgrywa się na pierwszym planie. Klęczącemu Piotrowi Jezus przekazuje dwa klucze i błogosławi go. Temu wydarzniu przyglądają się pozostali dzisięciu Apostołów. Malarz umieścił te sceny w europejskim pejzażu.

Robert Spaemann (1927-2018), filozof i chrześcijanin, komentował Ps 23 (22) następująco: Do czego potrzebny jest nam pasterz? Pasterz strzeże owiec. Człowiek nie jest owcą, ale sam pasterzem owiec. Dlaczego uważa się on za owcę, potrzebującą pasterza? Czy nie prowadzi ten obraz obok tego, co dla człowieka jest najważniejsze – obok zdolności do wolnego samostanowienia? Tylko dlatego, że człowiek jest zdolny do wolnego samostanowienia, jest on pasterzem owiec. Wolne samostanowienie jest znakiem rozpoznawczym między ludźmi a zwierzętami. Ale to akurat nie interesuje modlącego się człowieka. Jego interesuje to, co odróżnia błogosławionego od zagubionego – i to nie jest akurat wolne samostanowienie, w którym obaj mają udział. Ono nie jest samo w sobie wystarczającą orientacją. Ono nie jest kompasem (...) Prawda nie kieruje się nami, ale my musimy się według niej kierować. Aby to potrafić, musimy na nią zważać. Ona musi być nam ukazana. Pasterz jest tym, który wskazuje drogę. On jest także tym, który umożliwia, podążanie drogą (...) Nie jesteśmy dla siebie pasterzami. W tej sytuacji są trzy możliwości: błądzić bez pasterza, podążać za fałszywym pasterzem albo podążać za dobrym pasterzem (Meditationen eines Christen. Über die Psalmen 1-51, 183).

Jezu, słabego Piotra uczyniłeś skałą.
Jezu, Twój i nasz Kościół ma mocny fundament.
Jezu, Ty jesteś dobrym Pasterzem nas wszystkich.