Miniatur Bekehrung Pauli (fol. 237v). Ottheinrich–Bibel (um 1425)

In der Liturgie gibt es Feste und Hochfeste, die die wichtigen Ereignisse im Leben der Heiligen in Erinnerung bringen, aber auch im Gedächtnis der Kirche wach halten. Zu denen gehört das Fest der Bekehrung des hl. Apostels Paulus. Als Lesung wurde die Selbsterzählung über die Bekehrung des Paulus (vgl. Apg 22, 1a. 3-16) vorgeschlagen oder als alternative Lesung der Bericht über Bekehrung des Saulus vor Damaskus (vgl. Apg 9, 1-22). Als Evangelien-Perikope wurde ein Fragment (vgl. Mk 16, 15-18) aus dem Abschluss des Markus-Evangelium ausgewählt. Nach den Begegnungen mit dem Auferstandenen (vgl. Mk 16, 9-14), die der Evangelist aufgezählt hatte, und bevor Jesus in den Himmel aufgenommen wurde (vgl. Mk 16, 19), berichtet er davon, was er zu den versammelten Jüngern sagte: Geht hinaus in die ganze Welt, und verkündet das Evangelium allen Geschöpfen! Wer glaubt und sich taufen lässt, wird gerettet; wer aber nicht glaubt, wird verdammt werden. Und durch die, die zum Glauben gekommen sind, werden folgende Zeichen geschehen: In meinem Namen werden sie Dämonen austreiben; sie werden in neuen Sprachen reden; wenn sie schlangen anfassen oder tödliches Gift trinken, wird es ihnen nicht schaden; und die Kranken, denen sie die Hände auflegen, werden gesund werden (Mk 16, 15-18).

Die Ottheinrich-Bibel im 6. Band hat eine Miniatur (fol. 237v) in ihrem Bilder-Programm, die das Ereignis vor Damaskus schildert (vgl. Apg 9, 1-22). Die Handschrift beinhaltet das erste illustrierte Neues Testament in deutscher Sprache (Bayerische Staatsbibliothek München, Cgm 8010/1-8, 6 Bde). Herzog Ludwig der Gebartete von Bayern-Ingolstadt (1368-1447) ließ den Kodex um 1425 in Regensburg anfertigen. Die Regensburger Buchmalerateliers wirkten seit dem 10. Jh. schulbildend im gesamten Donauraum. Die dortigen Klöster waren auf illustrierte Prachthandschriften spezialisiert. Der Kurfürst Ottheinrich von der Pfalz (1502-1509) erwarb die Handschrift um 1530 für seine weltberühmte Heidelberger Bibliotheca Palatina. Im Auftrag Ottheinrichs setzte der Renaissancemaler Matthias Gerung die Ausstattung des Kodex fort (1530-1532). Überliefert sind acht Bände mit den Texten des Neuen Testaments in deutscher Übersetzung. Auf 78 Blättern im repräsentativen Format von 532 x 372 mm stehen 46 Miniaturen auf Blattgoldgrund. Die Miniaturen, die meist die halbe oder sogar die ganze Seite ausfüllen, erinnern in ihrer Anlage und Ausgestaltung an Tafelbilder. Mehr als 40 Pinselgold-Initialen mit farbigen Ranken schmücken den zweispaltig geschriebenen Text. Im Zuge der Eroberung Heidelbergs während des Dreißigjährigen Kriegs verbrachte Herzog Maximilian von Bayern die Ottheinrich-Bibel in die Münchener Hofbibliothek. Gegen Ende des 19. Jh. geteilt und umgebunden, gelangten fünf Bände auf Tauschwegen wieder nach Heidelberg, während die Bayerische Staatsbibliothek die Bände mit den besonders prachtvollen Evangelien nach Matthäus, Markus und Lukas erst 1950 aus dem Privatbesitz wiedererwerben konnte.

Die Miniatur gehört zu den großformatigen Bildern im Kodex. In der Mitte ist Saulus auf weißem Pferd zu Boden gefallen. Einer älteren Bildtradition folgend stürzt auch sein Pferd. Das Muster auf dem Schimmel ist der Abdruck des Rahmens von der gegenüberliegenden Seite und wurde wohl durch eine chemische Reaktion des Bleiweißes verursacht.
Links im Bild ist ein großer Bum, eine Felsenberg und eine kleine grüne Wiese zu sehen. Die rechte Bildhälfte füllen ein gefällter Baum, ein paar Steine, ein Weg, und im Hintergrund eine Stadt, grüne Landschaft und Berge. Der Christenverfolger wird auf dem Weg nach Damaskus von einem Licht aus dem Himmel geblendet. Christus, hier in einer Wolkengloriole, fragt ihn: Saul, Saul, warum verfolgst du mich? (Apg 9, 4) Er fragte: Wer bist du, Herr? (Apg 9, 5a) Ich bin Jesus – war die Antwort – den du verfolgst. Steh auf und geh in die Stadt; dort wird dir gesagt werden, was du tun sollst (Apg 9, 5b-6). Dieses Schlüsselerlebnis bekehrte den Pharisäer Saulus zum Christentum.
Jesus nach seiner Auferstehung trägt den Elf auf, sie sollen in die Welt hinausgehen und seine Botschaft allen Menschen verkünden. Paulus, wie die anderen späteren Jünger, wird dazu gehören. Er wird vielen Menschen predigen, sie werden zum Glauben kommen und sich taufen lassen – wie z.B. in Ephesus (vgl. Apg 19, 1-7). Paulus heilte auch Kranke z.B. den Vater des Publius und andere Kranke aus Malta (vgl. Apg 28, 7-9), weckte Tote auf z.B. Eutychus in Troas (vgl. Apg 20, 7-12), rettete die Leute vom Schiffbruch vor Malta (vgl. Apg 27, 27-44) und fasste die Schlange an, die ihm nicht schadete (vgl. Apg 28, 1-6). Verschiedene Zeichen im Namen Jesu sind geschehen im Leben des Paulus – wie Jesus voraussagte.

Jesus, du hast deine Apostel ausgewählt.
Jesus, du hast Paulus berufen und auch gesendet.
Jesus, du rufst auch uns und sendest mit deinem Auftrag.

W liturgii występują święta i uroczystości, które są przypomnieniem ważnych wydarzeń z życia Świętych, ale także zachowują je w świadomości Kościoła. Do nich zalicza się święto Nawrócenia św. Pawła Apostoła. Jako czytanie zaproponowano świadectwo Pawła o swoim nawróceniu (por. Dz 22, 3-16) lub alternatywne czytanie – opowiadanie o nawróceniu Szawła pod Damaszkiem (por. Dz 9, 1-22). Jako perykopę ewangelijną wybrano fragment (por. Mk 16, 15-18) z zakończenia Ewangelii według św. Marka. Po wyliczeniu spotkań ze Zmartwychwstałym (por. Mk 16, 9-14) i zanim Jezus został wzięty do nieba (por. Mk 16, 19), Ewangelista opowiada o tym, co powiedział On do zebranych uczniów: Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu! Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, ten się potępi. Tym, którzy uwierzą, takie znaki będą towarzyszyć: W moje imię będą wyrzucać demony, będą mówić nowymi językami, węże będą brać do rąk, i choćby wypili coś zatrutego, nie zaszkodzi im. Będą na chorych kładli ręce, a ci zostaną uzdrowieni (Mk 16, 15-18).

Biblia Ottheinricha w 6 Tomie zawiera miniaturę (fol. 237v) w swoim zestawie obrazów, która ukazuje wydarzenie pod Damaszkiem (por. Dz 9, 1-22). Rękopis ten zawiera pierwszy ilustrowany Nowy Testament w języku niemieckim (Bayerische Staatsbibliothek München, Cgm 8010/1-8, 6 Bde). Książę Ludwik Brodaty z Bawarii-Ingolstadt (1368-1447) polecił wykonanie kodeksu ok. 1425 roku w Regensburgu. Warsztaty malarstwa książkowego w Regensburgu działały od X wieku szkoląc malarzy w całym regionie Dunaju. Tamtejsze klasztory specjalizowały się w iluminowanych pięknych rękopisach. Książę elektor Ottheinrich z Palatynu (1502-1509) nabył rękopis ok. 1530 roku dla swojej słynnej Bibliotheca Palatina w Heildelbergu. Na zlecenie Ottheinricha Maciej Gerung – malarz renesansu – poprowadził wyposażenie kodeksu w latach 1530-1532. Zachowało się osiem tomów z tekstami Nowego Testamentu w tłumaczeniu niemieckim. Na 78 kartach o wymiarach 532 x 372 mm znajduje się 46 miniatur na złotym podłożu. Miniatury zajmujące pół lub całą stronę przypominają w swoim rozplanowaniu i wykonaniu raczej obrazy na deskach. Ponad 40 pozłoconych pędzlem inicjałów z kolorowymi ramkami ozdabiają tekst zapisany w dwóch kolumnach. W czasie oblężenia Heidelbergu podczas wojny trzydziestoletniej książę Maksymilian z Bawarii wywiózł Biblię Ottheinricha do monachijskiej biblioteki pałacowej. Pod koniec XIX wieku podzielone i na nowo zszyte pięć tomów dotarło w ramach wymiany znów do Heidelbergu, podczas gdy Bayerische Staatsbibliothek tomy ze szczególnie pięknymi Ewangeliami Mateusza, Marka i Łukasza dopiero w 1950 roku mogła odzyskać z prywatnych rąk.

Miniatura należy do obrazów większego formatu w tym kodeksie. W środku Szaweł upada na białym koniu. Podążając za jedną ze starszych tradycji pada na ziemią także koń. Wzór odbity na siwku, to odbicie ramy z przeciwległej strony powstałe na skutek reakcji chemicznej.
Na lewej stronie obrazu widzimy duże drzewo, skalistą górę i małą zieloną łąkę. Prawą połowę obrazu wypełniają ścięte drzewo, parę kamieni, droga, a w tle miasto zielony pejzaż i góry. Prześladowca chrześcijan w drodze do Damaszku został oślepiony światłością z nieba. Chrystus, tutaj w aureoli z chmur, pyta go: Szawle, Szawle! Dlaczego Mnie prześladujesz? (Dz 9, 4) A on zapytał: Kim jesteś, Panie? (Dz 9, 5a) Ja jestem Jezus – padła odpowiedź – którego ty prześladujesz. Wstań i idź do miasta. Tam dowiesz się, co masz czynić (Dz 9, 5b-6). To kluczowe przeżycie nawróciło faryzeusza Szawła na chrześcijaństwo.
Jezus po swoim zmartwychwstaniu nakazuje Jedenastu wyjść w świat i głosić Jego Nowinę wszystkich ludziom. Paweł, podobnie jak i inni później powołani uczniowie, będzie należał do nich. Wielu ludziom będzie głosił naukę, a oni się nawrócą i będą przyjmować chrzest – jak np. w Efezie (por. Dz 19, 1-7). Paweł uzdrawiał również chorych np. ojca Publiusza i innych chorych z Malty (por. Dz 28, 7-9), wskrzeszał ludzi np. Eutycha w Troadzie (por. Dz 20, 7-12), uratował ludzi od rozbicia się u wybrzeży Malty (por. Dz 27, 27-44) i chwycił żmiję, która mu nie zrobiła krzywdy (por. Dz 28, 1-6). Różne znaki w imieniu Jezusa sią wydarzyły w życiu Pawła – jak Jezus zapowiedział.

Jezu, Ty wybrałeś swoich Apostołów.
Jezu, Ty powołałeś Pawła i go wysłałeś.
Jezu, Ty także nas powołujesz i wysyłasz z Twoją misją.