| Pfingsten
Am Ende der fünfzig Tage der
österlichen Freude
wird das Hochfest der Ausgießung Heiligen Geistes gefeiert. Die
Liturgie dieses
Tages bietet zwei Beschreibungen der Sendung des Heiligen Geistes an:
die
johanneische (vgl. Joh 20, 19-23) und die lukanische (vgl. Apg 2,
1-11). Es
gibt also zwei Sendungen des Heiligen Geistes, von denen die
Kirchenväter
sprachen, die am Abend des ersten Tages der Woche und die am
Pfingsttag.
Ein Lektionar (Maasland, 2. H. des
12. Jh.)
bietet auf fol. 62v ein Bild an, dass das Pfingstereignis darstellt.
Abt Wiric
van Stapel (1155-1180) ließ nach dem Brand von 1156 die Abteikirche
wieder
aufbauen und die monumentale, leider völlig zerstörte Grabkapelle zu
Ehren der
hll. Trudo und Eucherius dort errichten. Zahlreiche Handschriften
wurden auf
Wirics Anregung hin geschrieben und ausgemalt. Kein Wunder: Vor seiner
Wahl zum
Abt war er Bibliothekar gewesen. Interessant wegen seines
ikonographischen
Programms ist noch ein Lectionarium
(Pierpont Morgan Library, New York, M. 883) mit Illustrationen und
Initialen,
die je nach Bedeutung der behandelten Kirchfeste unterschiedlich groß
sind.
Der Miniator hat die Pfingstszene
im
Coenaculum, dem Raum des Letzten Abendmahls, der als Allegorie der
Kirche
fungiert, gemalt. Nicht die Taube, sondern Christus erscheint den zwölf
Aposteln als Pantokrator. Er erfüllt damit nach seiner Himmelfahrt das
Versprechen, den Heiligen Geist zu senden. Diese Interpretation war
bereits
seit 1100 geläufig, in der Monumentalskulptur – unter anderem am
Hauptportal
von Vézelay und auf dem Pfingstretabel aus der Abtei von Stavelot (im
Musée de
Cluny in Paris) – wie in der Miniaturmalerei. Die Aposteln sind mit der
Feuerzunge gekennzeichnet und der Petrus besonders hervorgehoben durch
seine
zwei Schlüssel. Mit ihm bilden zwei andere Apostel mit blauen Nimben
eine
Triade: links möglicherweise Johannes mit dem Buch und rechts
vielleicht
Jakobus der Ältere. Wie sie oft bei den wichtigen Ereignissen dabei
waren
(Heilung der Schwiegermutter des Petrus – vgl. Mk 1, 29; Auferweckung
der
Tochter des Jairus – vgl. Mk 5, 37; Verklärung Jesu – vgl. Mk 9, 2;
Gebet in
Getsemani – vgl. Mk 14, 33), so auch jetzt. Jesus sendet die Apostel
aus,
haucht sie an und spricht zu ihnen: Empfangt
den Heiligen Geist (Joh 20, 22).
Am 21.4.591 hat Gregor der Große
(540-604)
folgendes gepredigt: „Nach diesen Worten
hauchte er sie an und sprach zu ihnen: Empfangt den Heiligen Geist“
(Joh 20,
22). Wir müssen fragen, warum unser Herr den Heiligen Geist einmal
verlieh, als
er noch auf Erden weilte, und einmal, als er im Himmel thronte. Denn
die
Mitteilung des Heiligen Geistes wird an keiner anderen Stelle deutlich
aufgezeigt außer jetzt, da er durch Anhauchung empfangen wird, und
später, da
er vom Himmel kommt und sich in verschiedenen Sprachen kundtut. Weshalb
wird er
also zuvor auf Erden den Jüngern verliehen, später vom Himmel gesandt?
Nur aus
dem Grunde, weil es zwei Gebote der Liebe gibt, das heißt die Liebe zu
Gott und
die Liebe zum Nächsten. Auf Erden wird der Geist verliehen, damit der
Nächste
geliebt werde; vom Himmel wird der Geist verliehen, damit Gott geliebt
werde.
Wie es also eine einzige Liebe gibt und zwei Gebote, gibt es ebenso
einen
einzigen Geist und zwei Mitteilungen: zunächst vom Herrn, als er auf
Erden
weilt, später vom Himmel her, weil in der Liebe zum Nächsten erlernt
wird, wie
man zur Gottesliebe gelangen soll. Darum sagt auch derselbe Johannes:
„Wie
kann, wer seinen Bruder nicht liebt, den er sieht, Gott lieben, den er
nicht
sieht?“ (1 Joh 4, 20). Zwar wohnte derselbe Heilige Geist schon zuvor
in den
Herzen der Jünger, damit sie glaubten, doch wurde er in sichtbarer
Mitteilung
erst nach der Auferstehung verliehen (Gregor der Große, Homiliae in evangelia,
Homilie 26, 3).
Am heutigen Hochfest singt die
Kirche das
dritte Mal im Jahr eine Sequenz. Der 10 Strophen zählender und die
Prozession
mit dem Evangelistar (Evangelienbuch) begleitende Gesang, besingt das
Geheimnis
des Heiligen Geistes:
5. O lux beatissima,
Reple cordis intima
Tuorum fidelium.
9. Da tuis fidelibus,
In te confidentibus,
Sacrum septenarium.
10. Da virtutis meritum,
Da salutis exitum,
Da perenne gaudium. Amen.
5. Komm, o du glückselig Licht,
fülle Herz und Angesicht,
dring bis auf der Seele Grund.
9. Gib dem Volk, das dir vertraut,
das auf deine Hilfe baut,
deine Gaben zum Geleit.
10. Laß es in der Zeit bestehn,
deines Heils Vollendung sehn
und der Freuden Ewigkeit. Amen.
|
Niedziela Zesłania Ducha
Świętego
Na końcu
pięćdziesięciu dni wielkanocnej radości świętujemy uroczystość Ducha
Świętego.
Liturgia tego dnia proponuje dwa opisy zesłania Ducha Świętego: opis
janowy (J
20, 19-23) i łukaszowy (Dz 2, 1-11). Są dwa zesłania Ducha Świętego, o
których
mówili Ojcowie Kościoła, to wieczorem pierwszego dnia tygodnia i to w
dniu
Pięćdziesiątnicy.
Lekcjonarz
(Maasland, 2 poł. XII w.) proponuje na fol. 62v obraz, przedstawiający
wydarzenie Pięćdziesiątnicy. Opat Wiric van Stapel (1155-1180) polecił
odbudować kościół klasztorny po pożarze w 1156 roku i zbudować
monumentalną
kaplicę grobową na cześć św. Trudo i św. Eucheriusa, która niestety
została
całkowicie zniszczona. Liczne rękopisy zostały napisane i zaopatrzone w
miniatury na propozycję Wirica. Nic dziwnego, bo przed wyborem na opata
był on
bibliotekarzem. Interesujące pod względem programu ikonograficznego
jest
jeszcze lectionarium (Pierpont Morgan Library, New York, M. 883) z
ilustracjami oraz inicjałami, które różnią się wielkością, według
znaczenia
święta kościelnego.
Miniaturzysta
namalował scenę Pięćdziesiątnicy w coenaculum,
pomieszczeniu Ostatniej Wieczerzy, które funkcjonuje jako alegoria
Kościoła.
Nie gołębica, tylko Chrystus, jako Pantokrator, objawia się Apostołom.
Po
Wniebowstąpieniu spełnia On w ten sposób swoją obietnicę, że ześle
Ducha
Świętego. Taka interpretacja była znana już od 1100 roku w rzeźbie
monumentalnej – m. in. na portalu w Vézelay i na retablu z
Pięćdziesiątnicą z
opactwa w Stavelot (Musée de Cluny w Paryżu) – jak również w malarstwie
miniaturowym. Apostołowie odznaczają się ognistymi językami, a Piotr
swymi
dwoma kluczami. Wraz z nim dwaj inni Apostołowie, z niebieskimi
nimbami, tworzą
triadę: z lewej prawdopodobnie Jan z księgą, a z prawej Jakub Starszy.
Jak
kiedyś byli oni obecni w ważnych wydarzeniach (uzdrowienie teściowej
Szymona – por.
Mk 1, 29; wskrzeszenie córki Jaira – por. Mk 5, 37; Przemienienie
Jezusa – por.
Mk 9, 2; modlitwa w Getsemani – por. Mk 14, 33), tak teraz również.
Jezus, wysyłając
Apostołów, tchnął na nich i oznajmił: Weźmijcie
Ducha Świętego (J 20, 22).
21.4.591 roku
Grzegorz Wielki (540-604) podczas homilii głosił, co następuje: „Po tych słowach tchnął na nich i oznajmił:
Przyjmijcie Ducha Świętego” (J 20, 22). Musimy zapytać, dlaczego nasz
Pan
jednym razem udzielił Ducha Świętego, gdy był jeszcze na ziemi, a
drugim, gdy
był już na tronie w niebie? Na żadnym innym miejscu nie ukazano
wyraźniej
posłania Ducha Świętego jak teraz, gdy dany został przez tchnienie, a
później,
gdy przychodzi z nieba i objawia się w różnych językach. Dlaczego
najpierw na
ziemi został On udzielony uczniom, a później posłany z nieba? Tylko z
tego
powodu, że są dwa przykazania miłości, tzn. miłość Boga i miłość
bliźniego. Na
ziemi Duch zostaje udzielony, aby miłowany był bliźni. Z nieba zostaje
On
udzielony, aby Bóg był miłowany. Jak jest jedna jedyna miłość i dwa
przykazania, tak jest jeden jedyny Duch i dwa posłania: najpierw od
Pana, gdy
był jeszcze na ziemi, a później z nieba, gdyż poprzez miłość bliźniego
człowiek
uczy się, jak dotrzeć do miłości Boga. Dlatego mówi Jan: „Kto nie
miłuje swego
brata, którego widzi, nie może miłować Boga, którego nie widzi” (1 J 4,
20).
Chociaż ten sam Duch Święty mieszkał już przedtem w sercach uczniów,
aby
wierzyli, to jednak został On im udzielony w widzialnym posłaniu
dopiero po
Zmartwychwstaniu (Grzegorz Wielki, Homiliae in evangelia, homilia 26, 3).
W dzisiejszą
uroczystość Kościół śpiewa po raz trzeci w roku sekwencję. Śpiew ten,
który
liczy 10 zwrotek i towarzyszy procesji z ewangelistarzem (księgą
Ewangelii)
opiewa tajemnicę Ducha Świętego:
5. O lux
beatissima,
Reple cordis
intima
Tuorum fidelium.
9. Da tuis
fidelibus,
In te
confidentibus,
Sacrum
septenarium.
10. Da virtutis
meritum,
Da salutis
exitum,
Da perenne
gaudium. Amen.
5. Światłości
najświętsza,
Serc wierzących
wnętrza
Poddaj Twej
potędze.
9. Daj Twoim
wierzącym,
W Tobie ufającym,
Siedmiorakie
dary.
10. Daj zasługę
męstwa,
Daj wieniec
zwycięstwa,
Daj szczęście bez
miary. Amen.
|
