Abendmahl

Bronzetür des Domes in Pisa
von Bonanus von Pisa (um 1180),
Porta di San Ranieri.

Während des letzten Abendmahls mit den Jüngern Jesus sagte drei wichtige Worte. Von den drei Worten Jesu berichtet Johannes in seinem Evangelium (vgl. Joh 14, 23-29), das ist die Perikope am 6. Ostersonntag, die vorgelesen wird. Eines davon ist die Aussage vom Frieden (vgl. Joh 14, 27-29), neben der Äußerung vom Festhalten an Wort Jesu (vgl. Joh 14, 23-24) und der Darlegung vom Beistand, den er senden wird (vgl. Joh 14, 25-26).
Ein Bild aus der Bronzetür des Domes in Pisa kann uns nicht wiedergeben, was Jesus zu seinen Jüngern sagt, aber es zeigt ihn lehrend am Tisch. Die zweiflügelige Tür mit Reliefdarstellungen zum Neuen Testament, mit Propheten und zwei Repräsentationsbildern Christi und der Muttergottes wurde um 1180 vom Bonanus von Pisa angefertigt und im Ostportal des südlichen Querschiffs des Domes platziert (Porta di San Ranieri). Die Tür ist von kraftvollen plastischen Formen und besonders harmonisch in ihren Proportionen. Vier Bildachsen, zwei auf jedem Flügel, werden unten und oben durch einen Querriegel – jeweils einen Bildfeld in ganzer Türflügelbreite – abgeschlossen. Den unterschiedlichen Bildformaten entspricht die inhaltliche Gliederung: In den vier Bildachsen befindet sich der erzählende Reliefzyklus zum Leben Christi, die Felder von doppelter Breite nehmen die Propheten und die thronenden Figuren Christi und der Muttergottes ein. Die Bildfelder sind durch Titel bezeichnet, durch Inschriften in romanischen Majuskeln, die erhaben, als Relief, mitgegossen wurden.

Das Abendmahl befindet sich am linken Flügel. Christus ist an der Schmalseite der langen und auf Säulen ruhenden Tafel dargestellt, mit redend erhobener Hand und mit dem an seiner Brust ruhenden Johannes. Die Gruppe der anderen elf Jünger ist davon abgesetzt, in zwei Reihen hintereinander gedrängt. Die hinteren schauen über den Schultern der vorderen hervor. Diese sind in stets gleicher Haltung wiedergegeben, nach den auf dem Tisch liegenden ringförmigen Broten greifend. Ihre Bewegung wirkt so gleichförmig, dass die paarweise Gliederung der Gruppe kaum auffällt. Den architektonischen Rahmen bildet ein Bau mit Säulen, Zinnen und Kuppeln, über der Tafel hängt eine Ampel. Dahinter ist die Inschrift CENA D(OMI)NI zu sehen.

Der hl. Augustinus (354-430) hat das Wort Jesu vom Frieden in seinem Kommentar folgendermaßen ausgelegt: „Den Frieden“, sagt er, „hinterlasse ich euch, meinen Frieden gebe ich euch“. Das ist es, was wir beim Propheten lesen: „Friede über Friede“; den Frieden hinterlässt er uns, da er zu scheiden im Begriffe stand; seinen Frieden wird er uns geben, wenn er am Ende kommen wird. Den Frieden hinterlässt er uns in dieser Welt, seinen Frieden wird er uns geben in der zukünftigen Welt. Seinen Frieden hinterlässt er uns, und wenn wir in ihm bleiben, besiegen wir den Feind; seinen Frieden wird er uns geben, wenn wir ohne Feind herrschen werden. Den Frieden hinterlässt er uns, damit wir auch hier einander lieben; seinen Frieden wird er uns geben, wenn wir niemals uneins werden können. Den Frieden hinterlässt er uns, damit wir uns nicht gegenseitig über unsere in der Verborgenheit liegenden Dinge richten, solange wir in dieser Welt sind; seinen Frieden wird er uns geben, wenn er die Gedanken des Herzens offenbaren, und dann jedem sein Lob von Gott werden wird (vgl. 1 Kor 4, 5). In ihm jedoch und von ihm haben wir den Frieden, sei es jenen, den er beim Hingang zum Vater uns hinterlässt, sei es jenen, welchen er uns geben wird, da er uns zum Vater führen wird. Was aber hinterlässt er uns, da er von uns auffährt, außer sich selbst, da er sich von uns nicht entfernt? Denn er selbst ist unser Friede, der da aus beiden eins gemacht hat (vgl. Eph 2, 14). Also er ist der Friede für uns, sowohl da wir glauben, dass er ist, und da wir ihn sehen, wie er ist (vgl. 1 Joh 3, 2). Denn wenn er, solange wir im verweslichen Leibe sind, der den Geist beschwert (vgl. Weish 9, 15), (da wir ja im Glauben wandeln, nicht im Schauen) die fern von ihm Pilgernden nicht verlässt (vgl. 2 Kor 5, 6 f), um wieviel mehr wird er, wenn wir zur Anschauung selbst gelangt sein werden, uns erfüllen durch sich? (Augustinus Aurelius, Tract. in Ioan. Ev. 77, 3)

Jesus, du hinterlässt uns deinen Frieden.
Jesus, du bist unser Friede.
Jesus, du wirst uns mit deinem Frieden erfüllen.

Podczas Ostatniej Wieczerzy z uczniami, Jezus wypowiedział trzy ważne zdania. Jan umieścił te trzy słowa Jezusa w swojej Ewangelii (por. J 14, 23-29), która jest perykopą na 6 Niedzielę Wielkanocną. Jednym z nich jest wypowiedź o pokoju (por. J 14, 27-29), obok wypowiedzi o przestrzeganiu nauki Jezusa (por. J 14, 23-24) i o Wspomożycielu, którego miał posłać (por. J 14, 25-26).
Obraz z drzwi z brązu katedry w Pizie nie może nam odtworzyć tego, co Jezus mówi do swoich uczniów, ale ukazuje Go nauczającego przy stole. Drzwi te, składające się z przedstawień reliefowych do Nowego Testamentu, proroków i dwóch obrazów Chrystusa i Jego Matki, zostały wykonane przez Bonanusa z Pizy ok. 1180 roku i umieszczone we wschodnim portalu południowej nawy poprzecznej katedry (Porta di San Ranieri). Dzieło to zdradza pełne mocy formy plastyczne i szczególną harmonię proporcji. Cztery osie obrazów, po dwie na skrzydle, zamykane są u góry i u dołu poprzecznym ryglem – obrazem rozciągającym się na całej szerokości skrzydła. Zróżnicowanym formatom obrazów odpowiada wewnętrzne uporządkowanie: w czterech osiach obrazów znajduje się cykl reliefów do życia Chrystusa, natomiast pola o podwójnej szerokości wypełniają prorocy i tronujące postacie Chrystusa i Matki Bożej. Obrazy są oznaczone tytułami, poprzez napisy wykonane w romańskiej majuskule, odlane majestatycznie razem z reliefami.

Ostatnia Wieczerza znajduje się na lewym skrzydle. Chrystusa przedstawiono przy węższej krawędzi długiego stołu, opartego na kolumnach, z podniesioną ręką w geście retorycznym i leżącym na Jego piersi Janem. Grupa pozostałych jedenastu uczniów odróżnia się przez to, że usadzona jest w dwóch ściśniętych rzędach. Siedzący z tyłu spoglądają poprzez barki siedzących w pierwszym rzędzie. Przedstawiono ich w ciągle tej samej pozycji, sięgających po okrągłe chleby, leżące na stole. Ich ruch jest tak podobny, że nie zauważa się prawie wcale układu tej grupy w pary. Architektoniczne ramy stanowi budowla z kolumnami, gzymsami i kopułami. Nad stołem wisi lampa, a za nią widnieje napis CENA D(OMI)NI.

Św. Augustyn (354-430) w swoim komentarzu słowo Jezusa o pokoju wyjaśnił następująco: „Pokój”, mówi On, „zostawiam wam, pokój mój daję wam”. To jest to, co czytamy u proroka: „Pokój nad pokój”, pokój pozostawia nam, bo chciał zaznaczyć różnice; swój pokój da nam, gdy przyjdzie na końcu czasów. Pokój pozostawia nam na tym świecie, swoim pokojem obdarzy nas w przyszłym świecie. Swój pokój pozostawia nam i gdy pozostaniemy w Nim, to zwyciężymy Wroga. Swoim pokojem obdarzy nas, gdy będziemy panować bez Wroga. Pokój pozostawia nam, abyśmy tutaj się wzajemnie miłowali. Swoim pokojem obdarzy nas, bo już nigdy nie będziemy mogli być podzieleni. Pokój pozostawia nam, abyśmy się wzajemnie nie osądzali na podstawie zakrytych spraw, jak długo jesteśmy na tym świecie. Swoim pokojem obdarzy nas, gdy ujawni zamysły serc i wtedy każdy otrzyma od Boga pochwałę (por. 1 Kor 4, 5). W Nim jednak i od Niego mamy pokój, czy to ten, który nam pozostawia przy odejściu do Ojca, czy to ten, którym nas obdarzy, gdy będzie nas prowadził do Ojca. Co On w zasadzie nam pozostawia, gdy odchodzi od nas w górę, oprócz siebie samego, gdyż się od nas wcale nie oddala? Przecież On sam jest naszym pokojem, który obie części uczynił jednością (por. Ef 2, 14). Więc on jest pokojem dla nas, nie tylko gdy wierzymy że On jest, lecz także gdy Go widzimy jakim jest (por. 1 J 3, 2). Czy On, jak długo jesteśmy jeszcze w śmiertelnym ciele, przygniatającym duszę (por. Mdr 9, 15), gdyż wędrujemy w wierze, a nie w oglądaniu, nie opuszcza tych, którzy pielgrzymują z dala od Niego (por. 2 Kor 5, 6n), o wiele więcej, wypełni nas sobą, gdy dojdziemy do oglądania twarzą w twarz? (Augustinus Aurelius, Tract. in Ioan. Ev. 77, 3)

Jezu, Ty pozostawiasz nam swój pokój.
Jezu, Ty jesteś naszym pokojem.
Jezu, Ty napełnisz nas swoim pokojem.