Christus erscheint dem ungläubigen Thomas

sog. Magdeburger Elfenbeintafel (um 968, Mailand),
Bayerisches Nationalmuseum München (Inv. Nr. 17/419).

Alle drei Christophanien, d.h. Erscheinungen Jesu nach der Auferstehung, aus dem Johannes-Evangelium werden uns in der Liturgie der Osterzeit vorgestellt: am Dienstag der Osteroktav Erscheinung vor Maria Magdalena (vgl. Joh 20, 11-18), am 2. Sonntag der Osterzeit Begegnung mit den Aposteln und Thomas (vgl. Joh 20, 19-29) und am 3. Sonntag der Osterzeit Erscheinung am See von Tiberias (vgl. Joh 21, 1-14). Die zwei Begegnungen Jesu mit den Aposteln (vgl. Joh 20, 19-29) sind zum Thema des Evangeliums für den 2. Ostersonntag. Die erste Begegnung Jesu fand am Abend des ersten Tages der Woche statt (vgl. Joh 20, 19-23). Als der Meister den Aposteln die Wundmale gezeigt hatte, da freuten sich die Jünger. Dann sandte er sie aus und gab ihnen den Heiligen Geist zur Vergebung und Verweigerung der Sünden. Die zweite Begegnung ereignete sich acht Tage darauf (vgl. Joh 20, 24-29). Der beim ersten Mal fehlende Thomas war diesmal dabei und konnte die gleiche Erfahrung machen, wie die anderen Jünger.
Ein Elfenbeinrelief (H. 10, 6 x B. 10, 8 cm), der zu den 16 sog. Magdeburger Elfenbeintafeln gehört, zeigt die zweite Begegnung Christi mit Thomas und den übrigen Aposteln. Diese Tafel, wie alle anderen auch, ist in Mailand wahrscheinlich 968 entstanden. Die Sammlung von Elfenbeintafeln ist in verschiedenen Museen verstreut. Unsere Tafel befindet sich im Bayerischen Nationalmuseum in München (Inv. Nr. 17/419). J. Berger, Pfarrer in Uttighofen, hat sie 1917 zusammen mit zwei anderen Tafeln (Visitatio und Geißelung und Verurteilung) erworben. Seinen Angaben zufolge waren die drei Tafeln früher im Besitz des Augustiner-Chorherrenstifts St. Nikola in Passau und nach dessen Auflösung seien sie über mehrere Besitzer in sein Eigentum gekommen.

Die Darstellung der Szene ist in einem Haus konzipiert, dessen Inneres sich in mehreren Bogenöffnungen über brusthohen Mauern erschließt. In der Mitte ist ein verschlossenes Türchen zu sehen (vgl. Joh 20, 26). Das Gebäude, durch links abgerundetes Dach und acht romanischen Fensterchen sowie vier Kolumnen mit Kapitellen, erinnert an eine Kirche. In der rechten Bogenöffnung hat der Meister vier und in der mittleren sechs Apostel lokalisiert, die ihr Staunen sogar durch Erhebung der Hände und neugierige Blicke zeigen. In der linken Bogenöffnung sehen wir auferstandenen Jesus und Thomas, der gerade seine Finger in die Seite Jesu legt (vgl. Joh 20, 27). Der Meister hat seine Jünger mit dem üblichen Gruß begrüßt: Friede sei mit euch! (Joh 20, 26) und hält noch seine linke Hand zur Begrüßung in der Luft. Gleich werden die Worte des Apostels: Mein Herr und mein Gott! (Joh 20, 28) seine Selbstüberzeugung bestätigen.

Gregor der Große (540-604) hat in seiner 26 Homilie vom Thomas folgendes gesagt: Dieser eine Jünger war abwesend. Bei seiner Rückkehr vernahm er das Geschehene, weigerte sich, das Gehörte zu glauben. Ein zweitesmal kam der Herr und bot dem ungläubigen Jünger seine Seite zur Berührung dar, zeigte seine Hände, und indem er die Male seiner Wunden zeigte, heilte er die Wunde seines Unglaubens. Was, meine geliebten Brüder, was fällt euch hierbei auf? Glaub ihr, es sei etwa durch Zufall geschehen, dass jener erwählte Jünger damals fern war, dann aber kam und hörte, hörend zweifelte, zweifelnd betastete und betastend glaubte? Nicht durch Zufall, sondern durch göttliche Anordnung ist dies geschehen. Auf wunderbare Weise hat es nämlich Gottes Nachsicht gewirkt, dass jener zweifelnde Jünger, indem er an seinem Meister die Wunden des Fleisches betastete, in uns die Wunden des Unglaubens heilte. Die Ungläubigkeit des Thomas hat uns nämlich für den Glauben mehr Nutzen gebracht als der Glaube der gläubigen Jünger, denn indem jener durch Betasten zum Glauben zurückgeführt wird, wird unser Herz allen Zweifels enthoben und im Glauben gefestigt. Ebenso ließ es der Herr ja zu, dass der Jünger nach seiner Auferstehung zweifelte, ohne ihn jedoch in seinem Zweifel allein zu lassen, wie er vor seiner Geburt wollte, dass Maria einen Bräutigam habe, ohne dass dieser jedoch mit ihr die Ehe vollzog. Denn ebenso wurde der zweifelnde und betastende Jünger ein Zeuge der wahrhaftigen Auferstehung, wie der Bräutigam der Mutter ein Hüter ihrer völlig unversehrten Jungfräulichkeit war (Gregor der Große, Homiliae in evangelia, Homilie 26, 7).

Herr, du lässt Thomas in seinem Zweifel nicht allein.
Herr, du heilst die Wunde unseres Unglaubens.
Herr, du bist auch mein Herr und mein Gott.

Wszystkie trzy chrystofanie, tzn. objawienia się Jezusa po Zmartwychwstaniu, z Ewangelii według św. Jana przedstawia nam liturgia Okresu Wielkanocnego: we wtorek Oktawy Wielkiej Nocy Ukazanie się Marii Magdalenie (por. J 20, 11-18), w 2 Niedzielę Wielkanocną Spotkanie Jezusa z Apostołami i Tomaszem (por. J 20, 19-29) i w 3 Niedzielę Wielkanocną Objawienie nad Jeziorem Tyberiadzkim (por. J 21, 1-14). Oba spotkania Jezusa z Apostołami (por. J 20, 19-29) są tematem Ewangelii na 2 Niedzielę Wielkanocną. Pierwsze spotkanie z Jezusem miało miejsce wieczorem pierwszego dnia tygodnia (por. J 20, 19-23). Gdy Mistrz pokazał Apostołom rany, ucieszyli się uczniowie. Potem posłał ich i dał ich Ducha Świętego na odpuszczenie i na zatrzymanie grzechów. Drugie spotkanie wydarzyło się po ośmiu dniach (por. J 20, 24-29). Brakujący przy pierwszym razie Tomasz był tym razem obecny i mógł doświadczyć tego samego, co pozostali uczniowie.
Relief z kości słoniowej (wys. 10, 6 x szer. 10, 8 cm), należący do 16 tzw. magdeburskich tabliczek (Magdeburger Elfenbeintafeln), pokazuje drugie spotkanie Chrystusa z Tomaszem i pozostałymi Apostołami. Tabliczka ta, podobnie jak i pozostałe, powstała w Mediolanie prawdopodobnie w 968 roku. Zbiór tabliczek z kości słoniowej znajduje się w różnych muzeach. Nasza tabliczka znajduje się w Bayerisches Nationalmuseum w Monachium (Inv. Nr. 17/419). J. Berger, proboszcz w Uttighofen, nabył ją razem z pozostałymi dwoma tabliczkami (Nawiedzenie oraz Biczowanie i Sąd) w 1917 roku. Według jego danych te trzy tabliczki znajdowały się w posiadaniu klasztoru Augustianów St. Nikola w Passau, a po jego zniesieniu, zmieniając różnych właścicieli, stały się jego własnością.

Przedstawienie tej sceny zostało umieszczone w budynku, którego wnętrze otwarto poprzez łukowate otwory nad sięgającym po piersi murkiem. W środku dostrzegamy zamknięte drzwiczki (por. J 20, 26). Budowla ta, poprzez na lewo zaokrąglony dach i osiem romańskich okienek oraz cztery kolumny z kapitelami, przypomina kościół. W prawym łukowym otworze mistrz umieścił czterech, a w środkowym sześciu Apostołów, pokazujących swoje zdziwienie poprzez podniesione ręce i zaciekawione spojrzenia. W lewym otworze łukowym widzimy zmartwychwstałego Jezusa i Tomasza, który wkłada właśnie swoje palce do rany w boku Jezusa (por. J 20, 27). Mistrz pozdrowił swoich uczniów zwyczajnym pozdrowieniem: Pokój wam! (J 20, 26) i zatrzymał swoją rękę w powietrzu w geście pozdrawiającym. Już zaraz słowa Apostoła: Pan mój i Bóg mój! (J 20, 28) potwierdzą jego pewność.

Grzegorz Wielki (540-604) powiedział o Tomaszu w swojej 26 homilii w następujący sposób: Ten jedyny uczeń był nieobecny. Po powrocie dowiedział się o tym, co się wydarzyło, ale sprzeciwiał się uwierzyć w to, co usłyszał. Ponownie przyszedł Pan i polecił niedowierzającemu uczniowi, aby dotknął Jego boku, pokazał ręce i pokazując ślady swoich ran, uleczył ranę jego niedowiarstwa. Co, moi bracia, rzuca się wam w oczy? Czy myślicie, że to przez przypadek się stało, że ten wybrany uczeń był wtedy daleko, ale przybył i słuchał, słysząc wątpił, wątpiąc dotykał i dotykając uwierzył? To nie przez przypadek, ale poprzez boskie zrządzenie się tak stało. W cudowny sposób działała boska wyrozumiałość, że ten wątpiący uczeń, dotykając cielesnych ran na ciele Mistrza, uleczył w nas rany niewiary. Niewiara Tomasza przyniosła dla naszej wiary więcej pożytku, niż wiara pozostałych wierzących uczniów, podczas gdy ten poprzez dotknięcie powraca do wiary, to nasze serce zostaje pozbawione wszelkich wątpliwości i utwierdzona zostaje w nim wiara. Także i to dopuścił Pan, że Jego uczeń wątpił po Jego zmartwychwstaniu, ale nie pozostawił go jednak samego z tymi wątpliwościami, jak zechciał przed swoim urodzeniem, żeby Maryja miała Oblubieńca, który jednak nie dopełnił z Nią małżeństwa. Jak Oblubieniec Matki był opiekunem nienaruszonego panieństwa, tak wątpiący i dotykający uczeń stał się świadkiem prawdziwego Zmartwychwstania (Grzegorz Wielki, Homiliae in evangelia, homilia 26, 7).

Panie, Ty nie pozostawiłeś Tomasza samego z jego wątpliwością.
Panie, Ty leczysz ranę naszej niewiary.
Panie, Ty jesteś także moim Panem i Bogiem.