Die Zeit der Vorbereitung auf den wichtigsten Feiertag im ganzen Jahr, auf Ostern, die auch vierzig Tage der Umkehr und Buße (quadragesimala observantia; quadragesimales exercitationes) genannt wird, wird mit verschiedenen religiösen Praktiken gefüllt. Zu ihnen gehört auch das Fasten. Davon spricht das Evangelium des Aschermittwochs (vgl. Mt 6, 1-6. 16-18), wenn es uns an die Triade – Almosen, Beten und Fasten – erinnert. Der dritte Abschnitt der Perikope (vgl. Mt 6, 16-18) ist jetzt für uns von Bedeutung.
Die Praxis des Fastens als sich während eines oder mehrere Tage von einem Sonnenuntergang bis zum anderen jeglicher Speise und jeglichen Getränkes zu enthalten ist in vielen Religionen bekannt. Das Fasten aus Gründen der Askese, der Läuterung, der Trauer, des flehentlichen Gebetes nimmt in den religiösen Riten einen besonderen Platz ein. Das Fasten in der Bibel, das stets vom Bittgebet begleitet wird, bringt die Demut vor Gott zum Ausdruck. Das Fasten (vgl. Lev 16, 29. 31), bei dem sich der Mensch einen ganzen Tag hindurch des Essens enthält (vgl. Ri 20, 26; 2 Sam 12, 16-17; Jona 3, 7) ist eine religiöse Haltung. Man wendet sich dabei in einer Haltung völliger Abhängigkeit und Hingabe an den Herrn (vgl. Dan 9, 3; Esra 8, 21), und dies entweder vor der Übernahme einer schweren Aufgabe (vgl. Ri 20, 26; Est 4, 16) oder um die Vergebung für einen Fehltritt zu erlangen (vgl. 1 Kön 21, 27). Die Bibel kennt Beispiele des Fastens aus Trauer über ein Unglück in der Familie (vgl. 2 Sam 12, 16. 22) oder über ein nationales Unglück (vgl. 1 Sam 7, 6; 2 Sam 1, 12; Bar 1, 5; Sach 8, 19), um das Aufhören einer Katastrophe zu erwirken (vgl. Joel 2, 12-17; Jdt 4, 9-13), um sich dem göttlichen Lichte zu erschließen (vgl. Dan 10, 12), um die für die Erfüllung einer Sendung notwendige Gnade zu erlangen (vgl. Apg 13, 2-3), um sich auf die Begegnung mit Gott vorzubereiten (vgl. Ex 34, 28; Dan 9, 3). Die jüdische Liturgie kannte ein großes Fasten am Versöhnungstag (vgl. Apg 27, 9). Seine Einhaltung bildete eine Voraussetzung für die Zugehörigkeit zum Volk Gottes (vgl. Lev 23, 29). Das vierzigtägige Fasten in der Wüste des Mose (vgl. Ex 34, 28) und des Elija (vgl. 1 Kön 19, 8) steht auf einer Linie mit dem Fasten Jesu vierzig Tage hindurch (vgl. Mt, 4, 1; Mk 1, 12-13; Lk 4, 1). Die frommen Juden fasteten aus Gründen persönlicher Frömmigkeit (vgl. Lk 2, 37), so die Jünger Johannes des Täufers und die Pharisäer (vgl. Mk 2, 18), von denen manche zweimal in der Woche fasteten (vgl. Lk 18, 12).

Jesus verbietet diese Übung öffentlich zur Schau zu stellen. Wenn ihr fastet – sagt Jesus – macht kein finsteres Gesicht wie die Heuchler. Sie geben sich ein trübseliges Aussehen, damit die Leute merken, dass sie fasten. Amen, das sage ich euch: Sie haben ihren Lohn bereits erhalten (Mt 6, 16). Warum sagt Jesus etwas von der Salbung der Haare und vom Waschen des Gesichts? In der Zeit des Fastens zum Zeichen der Klage und Reue haben die Juden die einfachen hygienisch-kosmetischen Behandlungen vernachlässigt. Das äußere Aussehen soll nicht Überhand nehmen. Du aber salbe dein Haar, wenn du fastest, und wasche dein Gesicht, damit die Leute nicht merken, dass du fastest, sondern nur dein Vater, der auch das Verborgene sieht (Mt 6, 17-18a). Nur solche Haltung wird von Gott belohnt (vgl. Mt 6, 18b). Das Fasten bringt gewisse Gefahren mit sich: das Formalismus, das Hochmut und die Schaustellung. Wenn diese Übung Gott wohlgefällig und echt sein soll, so muss sie mit der Liebe zu den Nächsten verbunden sein (vgl. Jes 58, 2-11). Die apostolische Kirche behielt die Gepflogenheiten des Judentums bei, wenn es um die Übung des Fastens geht (vgl. Apg 13, 2-3; 14, 23). Lehre der zwölf Apostel (Didache 8, 1) hat den Christen die anderen zwei Tage für das Fasten (in Unterschied zu den Juden – Montag und Donnerstag) empfohlen, nämlich Mittwoch und Freitag.

In der Sammlung der Werke von Annibale Carracci (1560-1609) findet sich ein Bild mit dem Johannes dem Täufer in der Wüste. Carracci war ein italienischer Maler und Kupferstecher. Neben Michelangelo Merisi da Caravaggio gilt er als Begründer der italienischen Barockmalerei. Er war ursprünglich zum Schneider bestimmt, er lernte die Malerei bei seinem Cousin Lodovico Carracci in Parma, wo er von 1580 an drei Jahre lang verweilte, studierte er Antonio da Correggio aufs eifrigste, dann in Venedig Tizian, Tintoretto und besonders Paolo Veronese. Nachdem er wieder nach Bologna zurückgekehrt war, entfaltete er eine große Tätigkeit, schuf Fresken mit Lodovico und Agostino (sein Bruder) in den Palazzi Fava, Magnani, in Kirchen usw. und vollendete zugleich viele Ölgemälde.
Unser Bild zeigt Johannes halbliegend auf dem Boden, nur zur Hälfte mit einem roten Umhang bedeckt, der in der linken Hand eine Fahne hält und mit der rechten in eine Schale das Wasser schöpft. Links im Bild scheint das Wasser zwischen den Felsen herauszusprudeln. Man stellt fest, dass die Landschaft gar keine Wüste ist, sondern es ist sehr grün im Bild mit den Bäumen und Gewächsen. Auf dem blauen Himmel sind weiße Wolken zu sehen. Die Evangelisten schreiben ganz wenig zu seinem Aufenthalt in der Wildnis. Das bescheidene Essen und Trinken hat mit großer Wahrscheinlichkeit den ersten Platz für Meditation und Sammlung geräumt.

Gott, unser Vater,
du bist der Quell des Erbarmens und der Güte,
wir stehen als Sünder vor dir,
und unser Gewissen klagt uns an.
Sieh auf unsere Not und lass uns Vergebung finden
durch Fasten, Gebet und Werke der Liebe
(Tagesgebet vom 3. Fastensonntag).

Czas przygotowania na największe święto w całym roku, na Wielkanoc, zwany też czterdziestoma dniami nawrócenia i pokuty (quadragesimala observantia; quadragesimales exercitationes), ma być wypełniony różnymi praktykami religijnymi. Do nich należy również post. O tym mówi Ewangelia Środy Popielcowej (por. Mt 6, 1-6. 16-18), gdy przypomina nam o triadzie – jałmużna, modlitwa i post. Trzeci fragment perykopy (por. Mt 6, 16-18) interesuje nas dzisiaj szczególnie.
Praktyka postu jako pozbawienie się wszelkiego pożywienia i napoju przez jeden lub więcej dni, od jednego zachodu słońca do drugiego, jest znana w różnych religiach. Post z powodu ascezy, chęci poddania się pewnemu oczyszczeniu, żałoby, chęci wybłagania czegoś zajmuje bardzo ważne miejsce w obrzędach religijnych. Post w Biblii, któremu zawsze towarzyszy modlitwa błagalna, wyraża pokorę człowieka wobec Boga. Post (por. Kpł 16, 29. 31), podczas którego człowiek przez cały dzień powstrzymuje się od jedzenia (por. Sdz 20, 26; 2 Sm 12, 16-17; Jon 3, 7), jest praktyką religijną. Człowiek zwraca się do Pana w postawie zależności i całkowitego zaufania (por. Dn 9, 3; Ezd 8, 21) przed podjęciem jakiegoś trudnego zadania (por. Sdz 20, 26; Est 4, 16) lub żeby uprosić sobie przebaczenie jakiegoś grzechu (por. 1 Krl 21, 27). Biblia zna przykłady postu w żałobie z powodu nieszczęścia w rodzinie (por. 2 Sm 12, 16. 22) lub po jakimś nieszczęściu narodowym (por. 1 Sm 7, 6; 2 Sm 1, 12; Bar 1, 5; Za 8, 19), aby oddalić od siebie jakąś klęskę (por. Jl 2, 12-17; Jdt 4, 9-13), otworzyć się na światło Boże (por. Dn 10, 12), otrzymać łaskę potrzebną do wypełnienia jakiegoś posłannictwa (por. Dz 13, 2-3), przygotować się na spotkanie z Bogiem (por. Wj 34, 28; Dn 9, 3). Liturgia żydowska znała wielki post w Dzień Espiacji (por. Dz 27, 9). Jego praktyka stanowiła warunek przynależności do narodu wybranego (por. Kpł 23, 29). Czterdziestodniowy post Mojżesza na pustyni (por. Wj 34, 28) i Eliasza (por. 1 Krl 19, 8) stoi w tej samej linii z postem Jezusa przez czterdzieści dni na pustyni (por. Mt 4, 1; Mk 1, 12-13; Łk 4, 1). Pobożni Żydzi odprawiali posty z własnej gorliwości (por. Łk 2, 37), tak czynili uczniowie Jana Chrzciciela i faryzeusze (por. Mk 2, 18), wśród których byli tacy, co pościli dwa razy w tygodniu (por. Łk 18, 12).

Jezus zabrania wystawianie tej praktyki religijnej na widok publiczny. Gdy pościcie – mówi Jezus – nie bądźcie posępni jak obłudnicy, którzy ponurym wyglądem chcą ludziom pokazać, że poszczą. Zapewniam was: oni otrzymują swoją zapłatę (Mt 6, 16). Dlaczego Jezus mówi o namaszczeniu włosów i umyciu twarzy? W czasie postu na znak żalu i skruchy Żydzi zaniedbywali zwykłe zabiegi higieniczne i kosmetyczne. Zewnętrzny wygląd nie powinien dominować. Gdy ty pościsz, namaść głowę olejkiem i umyj twarz, aby nie ludzie widzieli, że pościsz, tylko twój Ojciec, który jest w ukryciu. A twój Ojciec widzi także to, co ukryte (Mt 6, 17-18a). Tylko taka postawa będzie nagrodzona przez Boga (por. Mt 6, 18b). Post niesie ze sobą pewne ryzyka: formalizm, pychę i ostentację. Jeśli ta praktyka ma być Bogu przyjemna i prawdziwa, to musi się łączyć z miłością bliźnich (por. Iz 58, 2-11). Kościół apostolski zachował zwyczaje żydowskie, jeśli chodzi o praktykę postu (por. Dz 13, 2-3; 14, 23). Nauka dwunastu Apostołów (Didache 8, 1) polecało chrześcijanom dwa inne dni postu (w odróżnieniu do Żydów – poniedziałek i czwartek), mianowicie środę i piątek.

W zbiorze dzieł Annibale Carracci (1560-1609) znajduje się obraz z Janem Chrzcicielem na pustyni. Carracci był włoskim malarzem i grawerem. Obok Michelangelo Merisi da Caravaggio stał się założycielem włoskiego barokowego malarstwa. Pierwotnie miał zostać krawcem, ale jednak uczył się malarstwa u swojego kuzyna Lodovico Carracci w Parmie, gdzie od 1580 roku pozostał przez trzy lata i pilnie studiował Antonio da Correggio, a później w Wenecji Ticjana, Tintoretto i szczególnie Paolo Veronese. Gdy wrócił do Bolonii, to rozwinął wielką działalność, tworzył freski z Lodovico i Agostino (jego brat) w Pałacach Fava i Magnani, w kościołach itp. – jednocześnie kończył wiele obrazów olejnych.
Nasz obraz ukazuje Jana na wpół leżącego na ziemi, tylko do łopowy okrytego czerwoną narzutą, który w lewej ręce trzyma horągwiew, a prawą nabiera wody do czarki. Po lewej stronie obrazu widoczna jest wod tryskająca spomiądzy skał. Okazuje się, że pejzaż na obrazie nie jest pustynią, ale jest bardzo zielono od drzew i krzewów. Na niebieskim niebie widzimy białe chmury. Ewangeliści piszą bardzo mało o jego pobycie na pustkowiu. Skromne jedzenie i picie z wielkim prawdopodobieństwem ustąpiło pierwszego miejsca medytacji i skupieniu.

Boże, źródło wszelkiego miłosierdzia i dobroci,
Ty nam wskazałeś jako lekarstwo na grzechy
post, modlitwę i jałmużnę,
przyjmij nasze pokorne przyznanie się do przewinień,
które obciążają nasze sumienia,
i podźwignij nas w swoim miłosierdziu
(Kolekta 3 Niedzieli Wielkiego Postu).