Fresko Apostelkommunion (um 1437-1446),
Dominikanerkloster San Marco in Florenz (Zelle 35)
von Fra Angelico (1387-1455)

Im Gottesdienst des 20. Sonntags im Jahreskreis steht der dritte Teil der Brotrede (Joh 6, 51-58) im Mittelpunkt. Jesus sagte: Wenn ihr das Fleisch des Menschensohnes nicht esst und sein Blut nicht trinkt, habt ihr das Leben nicht in euch (Joh 6, 53) und fügte hinzu: Denn mein Fleisch ist wirklich eine Speise und mein Blut ist wirklich ein Trank (Joh 6, 55).
Die Künstler des Ostens und Westens haben ein Bildtypus herausgearbeitet, der die Aussage Jesu von Speise und Trank darstellen soll. Die Apostelkommunion d.h. die Austeilung der Eucharistie durch Jesus an die Apostel ist in der ostkirchlichen Kunst entstanden und weit verbreitet. Im Abendland ist sie selten zu finden. Die Darstellungen sind stark von der Liturgie beeinflusst. Anstelle des Tisches steht ein Altar, hinter dem Christus die Eucharistie an die 11 Apostel (ohne Judas), oder aber an Zwölf (mit Paulus zusammen), austeilt. Die Darstellung findet sich zuerst in der 2. Hälfte des 6. Jh. und bleibt ein wichtiger Bestandteil der Ausschmückung der byzantinischen und postbyzantinischen Kirchen, in denen sie auf Bildern unter der Apsishalbkuppel ihren Platz findet. Oft ist sie mit einer Beischrift aus entsprechenden Evangelien-Texten versehen. Sie findet sich auch auf Textilien zum liturgischen Gebrauch. Christus hält Brot und Kelch in den Händen und die Apostel kommen und neigen sich. Oft ist Petrus tiefer geneigte als die anderen. Es finden sich Darstellungen mit der Verdoppelung Christi, der einmal das Brot und einmal den Kelch reicht. Sie führt auf die Liturgie zurück. Die eucharistischen Gestalten wurden den Gläubigen durch zwei Priester oder Diakone gereicht. Zu diesem Bild kommen später ein Ciborium und mehrere liturgische Geräte. Erneute Einflüsse der Liturgie lassen sich in der Hinzufügung von zwei oder vier Engeln in der Funktion von Diakonen erkennen. Christus wird im Messornat und sogar als Bischof gezeigt.
Im Abendland werden die Apostelgruppen links von Maria und rechts von Petrus angeführt, über ihnen zwei Engelhalbfiguren. Parallelen zur Darstellung Marias bei der Apostelkommunion gibt es erst Jahrhunderte später. Der betont liturgische Charakter der ostkirchlichen Darstellungen dringt in das Abendland nur abgeschwächt ein und verliert sich bald wieder. Die Apostel sind stehend oder kniend um den Tisch gruppiert. Vom Ende des Mittelalters an zeigt die abendländische Kunst, wie Christus die Kommunion nur unter der Gestalt des Brotes austeilt (Angleichung an den Ritus), der Kelch bleibt im Hintergrund.

Das Fresko Apostelkommunion von Fra Angelico (1387-1455), aus dem Freskenzyklus im Dominikanerkloster San Marco in Florenz (Zelle 35), das um 1437-1446 gemalt wurde, zeigt Jesus, der an die 12 Apostel die Kommunion unter der Gestalt des Brotes austeilt. Der Kelch bleibt auf dem Tisch stehen. Acht von den Aposteln sitzen am Tisch und vier weitere knien. Der hl. Paulus ist dabei und links kniet Maria. Der lange Tisch ist in Form des Buchstabens "L" in den linken Ecken des Raumes platziert. Eine neue Form von Verbundenheit mit Gott ist geschaffen. Jesus sagte: Wer mein Fleisch isst und mein Blut trinkt, der bleibt in mir und ich bleibe in ihm (Joh 6, 56).

Von der besonderen Vereinigung schrieb der Papst in seiner ersten Enzyklika: Aus dem gegenüber zu Gott wird durch die Gemeinschaft mit der Hingabe Jesu Gemeinschaft mit seinem Leib und Blut, wird Vereinigung: Die „Mystik“ des Sakraments, die auf dem Abstieg Gottes zu uns beruht, reicht weiter und führt Höher, als jede mystische Aufstiegsbegegnung des Menschen reichen könnte (Benedikt XVI. Enzyklika Deus caritas est, Nr. 13).
Nicht nur den Aposteln wurde die Gnade der Verbundenheit mit Jesus geschenkt, sondern auch uns. Daher sollen wir mit den Worten der ersten Christen sprechen:

Über den Becher:
Wir danken dir, unser Vater,
für den heiligen Weinstock Davids, deines Knechtes,
den du uns offenbart hast durch Jesus, deinen Knecht.
Dir die Herrlichkeit in Ewigkeit. (Didache 9, 2)
Über das Brot:
Wir danken dir, unser Vater,
für das Leben,
das du uns offenbart hast durch Jesus, deinen Knecht.
Dir die Herrlichkeit in Ewigkeit. (Didache 9, 3)

W centrum Liturgii Słowa 20 Niedzieli Zwykłej stoi trzecia część mowy Jezusa o chlebie (J 6, 51-58). Jezus powiedział: Jeśli nie będziecie spożywali ciała Syna Człowieczego i pili Jego krwi, nie będziecie mieli życia w sobie (J 6, 53) i dodał: Bo moje ciało naprawdę jest pokarmem, a moja krew naprawdę jest napojem (J 6, 55).
Mistrzowie Wschodu i Zachodu stworzyli typ obrazu, który przedstawia wypowiedź Jezusa o pokarmie i napoju. Ilustracja Komunii Apostołów tzn. rozdanie Eucharystii przez Jezusa Apostołom powstała w sztuce Kościoła wschodniego i została bardzo rozpowszechniona, natomiast na Zachodzie należy ona do rzadkości. Przedstawienia te pozostają pod dużym wpływem liturgii przez to, że zamiast stołu jest ołtarz, za którym Chrystus podaje Eucharystię 11 Apostołom (bez Judasza), lub Dwunastu (razem z Pawłem). Taki obraz pojawia się po raz pierwszy w 2 poł. VI wieku i pozostanie ważnym elementem wystroju bizantyjskich i pobizantyjskich kościołów, w których zamuje swoje miejsce w bemie pod półkolistą absydzą. Często temu obrazowi towarzyszą napisy z odpowiednimi tekstami z Ewangelii. Można go również spotkać na tekstyliach służących do użytku liturgicznego. Chrystus trzyma w rękach chleb i kielich, a Apostołowie podchodzą do Niego pochylając się. Często bardziej pochylony niż pozostali jest Piotr. Można spotkać ilustracje z dwukrotnie przedstawionym Chrystusem, który raz podaje chleb, a innym razem kielich. Wynika to z liturgii. Postacie eucharystyczne były rozdawane wiernym przez dwóch kapłanów lub dwóch diakonów. Do tego typu obrazu dodano później ciborium (baldachim nad ołtarzem) oraz inne sprzęty liturgiczne. Następne wpływy liturgii można rozpoznać po dodaniu do tej ilustracji dwóch lub czterech Aniołów w funkcji diakonów. Chrystus bywa przedstawiany w ornacie, a nawet jako biskup.
Na Zachodzie grupy Apostołów z lewej strony przyprowadza Maryja, a z prawej św. Piotr. Nad nimi umieszczano popiersia Aniołów. Paralele przedstawień Maryi przy Komunii Apostołów pojawiają się dopiero w późniejszych wiekach. Ten wyraźnie podkreślony liturgiczny charakter wschodnich obrazów przedostaje się na Zachód w niewielkim stopniu i szybko zanika. Apostołowie są zgromadzeni wokół stołu w pozycji stojącej lub klęczącej. Od końca średniowiecza sztuka zachodnia pokazuje najczęściej Chrystusa podającego Komunię pod postacią chleba (odzwierciedlając panujący ryt), natomiast kielich pozostaje w tle.

Fresk Fra Angelico (1387-1455) Komunia Apostołów, należący do cyklu fresków klasztoru Dominikanów San Marco we Florencji (cela 35), który został namalowany ok. 1437-1446 przedstawia Jezusa rozdającego Komunię 12 Apostołom pod postacią chleba. Kielich natomiast stoi na stole. Ośmiu z Apostołów siedzi za stołem, a czterech klęczy. Obecny jest św. Paweł, po lewej stronie klęczy Maryja. Długi stół w formie litery "L" został umieszczony w lewym rogu pomieszczenia. Nowa forma łączności z Bogiem została umożliwiona przez Jezusa, gdyż sam mówi: Kto spożywa moje ciało i piej moją krew, pozostaje we Mnie, a Ja w nim (J 6, 56).

O tym szczególnym zjednoczeniu pisał Papież w swojej pierwszej encyklice: to, co było przebywaniem przed Bogiem, teraz poprzez udział w Ofierze Chrystusa, uczestnictwo w Jego Ciele i Jego Krwi, staje się zjednoczeniem. „Mistyka” sakramentu, której podstawą jest uniżenie się Boga ku nam, ma zupełnie inną doniosłość i prowadzi znacznie wyżej, niż mogłoby tego dokonać jakiekolwiek mistyczne uniesienie człowieka (Benedykt XVI., encyklika Deus caritas est, nr 13).
Nie tylko Apostołom została udzielona łaska zjednoczenia z Jezusem, ale także i nam. Stąd powinniśmy wołać słowami pierwszych chrześcijan:

Najpierw przy kielichu:
Dziękuję Ci, Ojcze Nasz,
Za świętą winorośl daida, sługi Twego,
Którą objawiłeś nam przez Jezusa, sługę Twego.
Tobie chwała na wieki!
Następnie przy łamaniu chleba:
Dziękujemy Ci, Ojcze nasz,
Za życie i za poznanie,
Które objawiłeś nam przez Jezusa, sługę Twego.
Tobie chwała na wieki!
(Didache IX, 2-3 w: Pierwsi Świadkowie. W. Zega (red.) w tłum. A. Świderkówna; przyp. ks. M. Starowieyski; wydawnictwo M; wyd. II; s. 33-44)