| Pfingsten
Am Pfingstsonntag wird im Gottesdienst das Evangelium nach Johannes gelesen,
dass über die Begegnung Jesu mit seinen Aposteln am Abend des Auferstehungstages
berichtet (vgl. Joh 20, 19-23). Das Charakteristische ist, dass der Herr
sie mit den berühmten Worten Friede sei mit euch zweimal begrüßt
und durch sein Kommen sie mit Freude erfüllt. Er will sie aussenden und
dazu schenkt er ihnen den Heiligen Geist.
Für das heutige Hochfest wäre zu erwarten, dass ich ein typisches Bild
mit dem Pfingstereignis vorstellen würde, ein Bild mit den um Maria versammelten
Aposteln und der über ihnen schwebenden Taube. Unser Bild dagegen zeigt
die Aussendung der Apostel nach dem Pfingstgeschehen zu Beginn des Hl.
Geistoffiziums (fol. 20v) aus dem franko-flämischen Stundenbuch (um 1480).
Das Buch kann der franko-flämischen Grenzregion des Hennegau (Hainaut)
zugeordnet werden, die Städte wie Tournai, Valenciennes, Cambrai und Mons
umfasst. Die Handschrift enthält 154 Pergamentblätter, auf denen sich
grundsätzlich lateinischer Text befindet, aber mit sporadischen französischen
Zusätzen. Das Illustrationsprogramm ist thematisch weitgehend traditionell,
doch es gibt einige Ausnahmen. Zwölf ganzseitige Miniaturen leiten die
Haupttexte und jede einzelne Gebetsstunde des Marienoffiziums ein. Die
ganzseitige Miniatur am Beginn des Kurzen Hl. Geistoffiziums ist von besonderem
Interesse, sowohl auf Grund ihrer Verbindung mit einer in erster Linie
im Hennegau weitverbreiteten ikonographischen Tradition, als auch wegen
einiger einzigartiger Züge.
Pfingstdarstellungen stehen gewöhnlich an
dieser Stelle des Stundenbuches, aber unsere Miniatur fällt dadurch auf,
dass die Szene innerhalb und außerhalb eines kleinen offenen Hauses oder
einer Vorhalle angesiedelt ist. Dieses Kompositionsschema, das sich hauptsächlich
in Kodizes findet, die zwischen 1470 und ca. 1500 im Hennegau gefertigt
wurden, verzichtet auf die umschlossenen und zentral angelegten Räume,
die die meisten Pfingstszenen bestimmen, zugunsten einer offenen und asymmetrischen
Komposition, welche die Aufmerksamkeit auf Figuren am Eingang oder außerhalb
des Raumes zu konzentrieren beginnt, in dem sich Maria mit den meisten
Aposteln aufhält. Dadurch wird das Gewicht von der Herabkunft des Hl.
Geistes auf die danach erfolgende Aussendung der Apostel verlagert. Die
Taube ist außerhalb der Architektur dargestellt. Keine auf die Figuren
herabkommenden Strahlen oder Feuerzungen werden gezeigt. Der Schwerpunkt
des Ereignisses hat sich entscheidend von der Erscheinung des Hl. Geistes
zu dem Augenblick hin verlagert, in dem eine vom hl. Petrus angeführte
Gruppe von drei Aposteln das Haus verlässt, in dem sie sich mit Maria
und den übrigen Aposteln versammelt hatte. Es ist noch eine weitere Frau
zu sehen und die andere Gruppe bilden zwölf Personen. Wir sehen im Hintergrund
Wolken und Berge sowie grüne Bäume im Vordergrund.
Jesus hat seinen Jüngern einen besonderen Wegbegleiter auf die Mission
mitgegeben, den Heiligen Geist. Die besondere Salbung mit dem Geist Gottes
am Anfang ihres Weges und ihrer Tätigkeit erinnert an ein ähnliches Ereignis.
Am Anfang des öffentlichen Wirkens Jesu, als er in der Synagoge in Nazaret
aus dem Buch Jesaja las Der Geist des Herrn ruht auf mir... (vgl.
Lk 4, 16-19), wurde er auch mit dem Geist gesalbt. Der Meister ist in
seinen Jüngern zu erkennen. Er geht mit ihnen dorthin, wohin er sie sendet.
Wie mich der Vater gesandt hat, so sende ich euch (Joh 20, 21).
Es gibt nur eine und die gleiche Sendung: den Armen eine gute Nachricht
zu bringen, den Gefangenen die Entlassung zu verkünden, den Blinden das
Augenlicht und den Zerschlagenen die Freiheit zurück zubringen. Mit
anderen Worten, wir sollen einfach den Mitmenschen vom liebenden Gott
Zeugnis geben.
Hilf uns, Heiliger Geist, du Pfingstgeist,
zu klären, was zweifelhaft ist,
zu durchglühen, was lau ist,
zu erhellen, was dunkel ist,
vor der Welt glaubwürdige Zeugen der Liebe Christi zu sein,
denn "niemand kann leben ohne Liebe".
Papst Johannes Paul II.
|
Niedziela Zesłania Ducha
Świętego
W Niedzielę Zesłania Ducha Świętego w liturgii czytana jest Ewangelia
św. Jana, która relacjonuje spotkanie Jezusa z Apostołami wieczorem w
dniu Zmartwychwstania (por. J 20, 19-23). Charakterystyczne jest to, że
Pan dwukrotnie pozdrawia ich słowami Pokój wam! i poprzez swoje
przyjście napełnia ich radością. Chce On ich posłać i dlatego obdarza
ich Duchem Świętym.
Można by oczekiwać, że na dzisiejszą uroczystość przedstawię typowy obraz
z wydarzeniem Pięćdziesiątnicy, obraz z zebranymi wokół Maryi Apostołami
i unoszącą się nad nimi gołębicą. Natomiast nasz obraz, znajdujący się
na początku oficjum o Duchu Św. (fol. 20v) z franko-flamandzkiego modlitewnika
(ok. 1480), pokazuje wysłanie Apostołów po Zesłaniu Ducha Świętego. Kodeks
ten można przyporządkować rejonowi granicznemu Hainaut (Hennegau), obejmującemu
miasta Tournai, Valenciennes, Cambrai i Mons. Rękopis ten zawiera 154
karty pergaminowe z tekstem łacińskim, ale sporadycznie pojawiają się
też francuskie wstawki. Program ilustracji jest tematycznie w większości
tradycyjny, chociaż z niektórymi wyjątkami. 12 całostronicowych miniatur
poprzedza główny tekst oraz każdą pojedynczą godzinę oficjum maryjnego.
Miniatura znajdująca się na początku krótkiego oficjum o Duchu Św. jest
bardzo interesująca, w pierwszej linii z powodu łączności z tradycją ikonograficzą,
rozpowszechnioną w Hainaut, jak również z powodu kilku charakterystycznych
cech.
Zazwyczaj na tym miejscu modlitewnika znajdują się tradycyjne przedstawienia
wydarzenia Pięćdziesiątnicy, ale nasza miniatura zwraca na siebie uwagę
przez to, że scena ta została umieszczona wewnątrz i na zewnątrz małego
odkrytego domu lub przedsionka. Ten schemat kompozycyjny, który można
spotkać w kodeksach wykonanych między 1470 a ok. 1500 w Hainaut, rezygnuje
z zamkniętych i centralnie położonych pomieszczeń, które opanowują najczęściej
sceny Zesłania Ducha Świętego, na korzyść otwartej i asymetrycznej kompozycji,
która koncentruje uwagę obserwatora na osoby u wejścia lub poza obrębem
pomieszczenia, z siedzącą w nim Maryją i Apostołami. W ten sposób akcent
zostaje przesunięty z Zesłania Ducha Świątego na następujące po nim wysłanie
Apostołów. Gołąb został umieszczony poza budynkiem. Nie zostały przedstawione
żadne promienie lub języki ogniste zstępujące na zgromadzonych. Główny
akcent wydarzenia zdecydowanie przesunął się z objawienia Ducha Św. na
moment, w którym trójosobowa grupa Apostołów, prowadzona przez św. Piotra,
opuszcza dom, z zebranymi w nim Maryją i pozostałymi Apostołami. Na obrazie
widzimy jeszcze inną kobietę. Zauważmy, że ta większa grupa składa się
z 12 osób. W tle zostały umieszczone chmury i góry, a z przodu obrazu
zielone drzewa.
Jezus dał swoim uczniom na drogę ich misji szczególnego Towarzysza, Ducha
Świętego. Szczególne namaszczenie Duchem Bożym na początku ich drogi i
działalności przypomina nam podobne wydarzenie. Na początku publicznej
działalności Jezusa, gdy w synagodze w Nazarecie przeczytał ze zwoju Izajasza
Duch Pana nade mną... (por. Łk 4, 16-19), został też namaszczony
Duchem. Mistrza można rozpoznać w uczniach. Idzie On z nimi tam, dokąd
ich wysyła. Jak Mnie posłał Ojciec, tak i Ja was posyłam (J 20,
21). Jest tylko jedna i ta sama misja: ubogim głosić dobrą nowinę,
więźniom ogłosić wyzwolenie, niewidomym przywrócić przejrzenie, a zniewolonym
wyzwolenie. Innymi słowy, powinniśmy ludziom nam współczesnym dawać
świadectwo o kochającym Bogu.
Pomóż nam, Duchu Święty, Duchu Pięćdziesiątnicy,
wyjaśniać to, co jest wątpliwe,
ogrzać to, co jest letnie,
oświecić to, co jest ciemne,
być wiarygodnymi świadkami miłości Chrystusa wobec świata,
gdyż "nikt nie może żyć bez miłości".
Jan Paweł II
|
