Am Hochfest Christi Himmelfahrt im Lesejahr B wird die Evangelien-Perikope (vgl. Mk 16, 15-20) im Gottesdient vorgelesen, die ein Teil des letzten Abschnitts des Markusevangeliums (vgl. Mk 16, 9-20) darstellt. Ursprünglich endete das Evangelium mit Vers 16, 8 und das bezeugen die ältesten Handschriften. Erst später treten zwei unterschiedliche Fortsetzungen auf. Eine von ihnen – die längere – wurde in den kanonischen Ausgaben am Ende angehängt. Diese Version (vgl. Mk 16, 9-20) reiht Stücke aus den Ostererzählungen der Anderen Evangelien sowie einiger Episoden der Apostelgeschichte aneinander. Aus sechs Stücken wurde dieses Mosaik zusammengeführt. Zuerst wurde an die Jesu Erscheinung Maria aus Magdala erinnert (vgl. Mk 16, 9-11; Joh 20, 11-18). Dann wird die Begegnung Christi mit den zwei Jüngern in Emmaus erwähnt (vgl. Mk 16, 12-13; Lk 24, 13-35). Der nächste Vers berichtet von der Erscheinung Jesu den Elf im Abendmahlsaal (vgl. Mk 16, 14; Lk 24, 36-52). Den Auftrag des Auferstandenen hat man auch hier eingebaut (vgl. Mk 16, 15-18; Mt 28, 16-20). Das fünfte Stück lautet: Nachdem Jesus, der Herr, dies zu ihnen gesagt hatte, wurde er in den Himmel aufgenommen und setzte sich zur Rechten Gottes (Mk 16, 19). Hier klingen zwei Zitate wieder: das erste von der Aufnahme in den Himmel (vgl. Apg 1, 9-11) und das andere vom Sitzen zur Rechten des Vaters (vgl. Ps 110, 1). Die erste Aussage von der Himmelfahrt erinnert noch an die Entrückung des Propheten Elija (vgl. 2 Kön 2, 11). Der besagte Abschnitt endet mit dem Satz: Der Herr stand ihnen bei und bekräftigte die Verkündigung durch die Zeichen, die er geschehen ließ (Mk 16, 20; Mt 28, 20b).

Eine erweiterte, so zu sagen, Darstellung der Christi Himmelfahrt befindet sich in der Biblia pauperum (Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 871). Diese Handschrift ist um 1425 in Nordhessen oder Westthüringen entstanden. Der Kodex wurde in lateinischer und frühneuhochdeutscher Sprache geschrieben und umfasst 33 Pergamentblätter, davon 42 Seiten wurden illuminiert. Die „Armenbibel“ (Biblia pauperum) ist Mitte des 13. Jh. in Österreich und Deutschland entstanden. Es ist ein weit verbreiteter Buchtyp, offenbar zur Belehrung dienendes Bilderbuch (34 Gruppen).

Die Miniatur (fol. 18v) verbindet die Entrückung Henochs (vgl. Gen 5, 24) und die Auffahrt des Propheten Elija (vgl. 2 Kön 2, 11) mit der Himmelfahrt Jesu (vgl. Apg 1, 9). Beide Szenen gelten als Vorbilder der Himmelfahrt Christi. In der Mitte der Miniatur in einem runden Medaillon wurde die typische Szene der Himmelfahrt Jesu dargestellt, wobei die Apostel mit Maria sich um einen Felsen mit dem Fußabdruck versammelt haben und dem in Wolken dahinschwenden Jesus nachblicken. Links im Bild wurde Henoch dargestellt, wie er von einer Hand aus der Wolke nach oben gezogen wird. Rechts im Bild sehen wir in einem feurigen Wagen mit feurigen Pferden fahrenden Elija, zu dem sein Jünger Elischa aufschaut und seinen blauen Mantel mit der Rechten nach unten zieht. Das mittlere Medaillon umgeben vier kleinere Medaillons mit den Gestalten des Alten Testaments mit ihren Inschriften. Oben links der Psalmist: Ascendit Deus in iubilo et Dominus in voce turbae (Ps 46, 6) – Gott stieg empor unter Jubel, der Herr beim Schall der Hörner (Ps 47, 6). Oben rechts der Autor des Hohelieds: Ecce iste venit saliens in montibus quasi servus (Ct 2, 8) – Er springt über die Berge, hüpft über die Hügel (Hld 2, 8b). Unten links vielleicht Mose: Sicut aquila vocatus pullos suos ad volandum (Dt 32, 11a) – Wie Adler seine Jungen zum Fliegen ruft (vgl. Dtn 32, 11a). Unten rechts der Prophet Micha: Ascendens rex iter pandens ante eos (Mi 2, 13) – Ihr König geht vor ihnen her (vgl. Mi, 2, 13c). Unten im Hintergrund ist noch zu sehen ein kleiner Hügel und ein Baum.

Robert Spaemann (1927-2018), hat den Ps 47 (46) kommentiert, der ja heute in der Liturgie erklingt, und das Hinaufsteigen und Hinabsteigen des Sohnes Gottes nebeneinander gestellt: Der messianische Augenblick ist gekommen mit der Auffahrt Gottes zu seinem Thron. Ascendit Deus in jubilatione, »Gott ist aufgestiegen unter Jubel, der Herr beim Schall der Posaunen«. Von diesem Augenblick heißt es: »Gott wurde König über alle Völker«. Was ist dieser messianische Augenblick, in dem Gott König wird? Wie kann Er überhaupt König werden, wenn Er es nicht schon ist? Wie kann Er aufsteigen zum Himmel? Er ist doch im Himmel. Er sitzt doch auf einem Thron. Hinaufsteigen kann er nur, wenn Er zuvor hinabgestiegen ist. Dem ascendit in coelum – »aufgestiegen in den Himmel« (Lk 24, 51) – geht das descendit de coelis – »vom Himmel herabgestiegen« – voraus, der Himmelfahrt die Menschwerdung. Denn nur als Mensch kann Gott hinabsteigen und wieder hinaufsteigen – mit reicher Beute. Den Schall der Posaunen allerdings hörten die Apostel nicht, sondern sie sahen nur die beiden Engel, die ihnen erklären, was geschehen ist. Die Posaunen der Engel gehören schon der jenseitigen Welt an, in die der Herr zurückkehrt, wodurch Er die »Thronbesteigung« vollendet: »Er sitzt zur Rechten des Vaters« und herrscht seither in Seinem verborgenen Reich – vom Kreuz, Regnat a ligno Deus – vom Holz herab regiert Gott, wie es in der Karfreitagsliturgie heißt (Meditationen eines Christen. Über die Psalmen 1-51. Stuttgart 2014, S. 379).

Derselbe, der herabstieg, ist auch hinaufgestiegen
bis zum höchsten Himmel,
um das All zu beherrschen.
Und er gab den einen das Apostelamt,
andere setzte er als Propheten ein,
andere als Evangelisten, andere als Hirten und Lehrer,
um die Heiligen für die Erfüllung ihres Dienstes zu rüsten,
für den Aufbau des Leibes Christi (Eph 4, 10-12).

W uroczystość Wniebowtąpienia Pańskiego (rok B) czyta się na Mszy Świętej perykopę Ewangelii (por. Mk 16, 15-20), która jest częścią ostatniego fragmentu Ewangelii św. Marka (por. Mk 16, 9-20). Pierwotnie Ewangelia kończyła się wersem 16, 8, o czym świadczą najstarsze rękopisy. Dopiero później pojawiają się dwa odmienne zakończenia. Jedno z nich – dłuższe – było dołączane na końcu w wydaniach kanonicznych. Ta wersja (por. Mk 16, 9-20) zbiera fragmenty wielkanocnych opowiadań innych Ewangelistów, jak i niektóre epizody z Dziejów Apostolskich, i umieszcza je obok siebie. Z sześciu kawałków została złożona ta mozaika. Najpierw przypomniano objawienie się Jezusa Marii z Magdalii (por. Mk 16, 9-11; J 20, 11-18). Następnie napomnknięto spotkanie Chrystusa z dwoma uczniami w Emaus (por. Mk 16, 12-13; Łk 24, 13-35). Następny wers wspomina objawienie się Jezusa Jedenastu w Wieczerniku (por. Mk 16, 14; Łk 24, 36-52). Także wpleciono tutaj nakaz misyjny Zmartwychwstałego (por. Mk 16, 15-18; Mt 28, 16-20). Piąty fragment brzmi: A gdy Pan Jezus to do nich powiedział, został wzięty do nieba i zasiadł po prawej stronie Boga (Mk 16, 19). Tutaj rozbrzmiewają dwa cytaty: pierwszy o wzięciu do nieba (por. Dz 1, 9-11), a drugi o zasiadaniu po prawicy Ojca (por. Ps 110, 1). Pierwsza wypowiedź o wzięciu do nieba przypomina zabranie proroka Eliasza do nieba (por. 2 Krl 2, 11). Omawiany fragment kończy zdanie: Oni zaś rozeszli się i przepowiadali Ewangelię wszędzie, a Pan współdziałał z nimi i potwierdzał naukę znakami, które jej towarzyszyły (Mk 16, 20; Mt 28, 20b).

Poszerzone przedstawienie Wniebowstąpienia Chrystusa znajduje się w Biblia pauperum (Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 871). Rękopis ten powstał ok. 1425 w północnej Hessii lub zachodniej Turyngii. Kodeks ten został zapisany w języku łacińskim i wczesnym niemieckim, obejmuje 33 pergaminowe karty, z czego 42 strony zostały iluminowane. Biblia ubogich (Biblia pauperum) pojawiła się w połowie XIII wieku w Austrii i w Niemczech. Stała się szeroko rozpowszechnionym typem księgi – księga z obrazkami (34 grupy) z pewnością do nauczania.

Nsza miniatura (fol. 18v) łączy zabranie Henocha do nieba (por. Rdz 5, 24) i wjazd do nieba proroka Eliasza (por. 2 Krl 2, 11) z Wstąpieniem do nieba Jezusa (por. Dz 1, 9). Obie sceny służą za wzór Wniebowstąpienia Chrystusa. W środku mniatury w okłągłym medalionie przedstawiono typową scnę Wniebowstąpienia Jezusa, przy czym Apostołowie wraz z Maryją zebrali się wokół skały, na której widoczny jest odcisk stóp, i spoglądają za Jezusem znikającym w obłokach. Po lewej stronie obrazu umieszczono Henocha, jak jest wciągany w górę przez rękę wystającą z obłoku. Po prawej stronie obrazu widzimy odjeżdżającego Eliasza w wozie ognistym z ognistymi końmi, na którego spogląda jego uczeń Elizeusz i ciągnie prawą ręką jego niebieski płaszcz. Środkowy medalion otaczają cztery mniejsze medaliony z postaciami ze Starego Testamentu i napisami. U góry z lewej psalmista: Ascendit Deus in iubilo et Dominus in voce turbae (Ps 46, 6) – Bóg wstępuje wśród radosnych okrzyków, Pan – przy dźwiękach trąby (Ps 47, 6). U góry z prawej autor Pieśni nad pieśniami: Ecce iste venit saliens in montibus quasi servus (Ct 2, 8) – Oto przychodzi skacząc po górach, przeskakując pagórki (Pnp 2, 8b). U dołu po lewo być może Mojżesz: Sicut aquila vocatus pullos suos ad volandum (Dt 32, 11a) – Jak orzeł woła swoje młode do lotu (por. Pwt 32, 11a). U dołu po prawej prorok Micheasz: Ascendens rex iter pandens ante eos (Mi 2, 13) – Poprzedzać ich będzie ich Król (por. Mi, 2, 13c). U dołu w tle widoczne jest małe wzgórze i drzewo.

Robert Spaemann (1927-2018), skomentował Ps 47 (46), który zabrzmi w dzisiejszej liturgii, i postawił obok siebie wzniesienie się i zstąpienie Syna Bożego: Moment mesjański nadszedł wraz z podążeniem Boga do swojego tronu. Ascendit Deus in jubilatione, »Bóg wstępuje wśród radosnych okrzyków, Pan – przy dźwiękach trąby«. O tym momencie powiedziano: »Bóg króluje nad narodami«. Co jest tym mesjańskim momentem, w którym Bóg staje się Królem? Jak może On w ogóle stać się Królem, jeśli nim już jest? Jak może On wstępować do nieba? On jest przecież w niebie. Siedzi On przecież na tronie. Wstępować w górę może On tylko, jeśli wcześniej zstąpił. To ascendit in coelum – »uniesiony do nieba« (Łk 24, 51) – poprzedza descendit de coelis – »zstąpił z nieba«, Wniebowstąpienie poprzedza Wcielenie. Bóg tylko jako człowiek może zstąpić i znów wstąpić – z bogatą zdobyczą. Dźwięku trąb Apostołowie wprawdzie nie słyszeli, tylko widzieli dwóch aniołów, którzy im wyjaśnili, co zaszło. Trąby anielskie należą już do pozaziemskiego świata, do którego Pan powraca, przez co wypełnia »zajęcie tronu«: »siedzi po prawicy Ojca« i panuje odtąd w swoim ukrytym królestwie – z krzyża, Regnat a ligno Deus – z drzewa Bóg panuje, jak to słyszymy w liturgii Wielkiego Piątku (Meditationen eines Christen. Über die Psalmen 1-51. Stuttgart 2014, s. 379).

Ten, który zstąpił, jest Tym,
który wstąpił ponad wszystkie niebiosa,
aby wszystko napełnić.
On także ustanowił apostołów, proroków, ewangelistów,
pasterzy i nauczycieli,
aby przygotowali świętych do pełnienia posługi
budowania Ciała Chrystusa (Ef 4, 10-12).