Dreifaltigkeitssonntag
Im Albani-Psalter (1119-1146) finden wir eine Miniatur, die den Psalm
110 eröffnet (Seite 299). Das Bild führt uns Gott Vater und den Sohn Gottes
vor Augen. Es kommt immer wieder vor, dass dieser Psalm in den Psalterien
des Mittelalters mit einer Miniatur, die die Dreifaltigkeit Gottes darstellt,
versehen ist. Gott Vater und der Sohn Gottes sitzen auf einem Thron im
Himmel (z.B. Psalter und Hymnar des Kardinals Bessarion, Mailand 1450-1455,
Bibl. Apost. Vaticana Barb. Lat. 585, Fol. 245r), oder auf eigenen Thronen,
die aber in gleicher Höhe platziert sind. Zwischen ihnen ist oft die Taube
des Heiligen Geistes zu sehen.
Der Albani-Psalter bietet ganz anderes Bild an. Die Handschrift ist für
Christina von Markyate (ca.1096-ca. 1155), einer Einsiedlerin, von Geoffrey
de Gorron, Abt von St. Albans, Anfang des 12. Jh. geschaffen und mit vielen
Miniaturen ausgestattet worden. Der Psalter ist wegen seiner außergewöhnlichen
Illuminationen äußerst wichtig, weil er die besten Beispiele der romanischen
Bildkunst in England beinhaltet. Das Buch wurde bis zur Reformation in
Christinas kleinem Priorat in Markyate, Hertfordshire, unweit von St.
Albans aufbewahrt. Während des Bürgerkrieges brachte ein englisch-katholischer
Flüchtling den Codex in das 1643 gegründete, englische Benediktinerkloster
Lambspringe in Niedersachsen. Das Buch kam wahrscheinlich 1803 nach der
Schließung des Klosters in die St. Godehardskirche in Hildesheim. Die
Initialen illustrieren Schlüsselszenen aus den Psalmen. Eine kurze Überschrift
in roter Tinte bei der Initiale erläutert das Bild in allgemeiner Weise.
Die Illustration ist in den Buchstaben "D" eingebaut, der für
den Anfang des Satzes: Dixit Dominus Domino meo steht. Unten links
in der irdischen Zone hält Christus, am Heiligenschein erkennbar, den
Stab in der Hand und reicht hoch bis zum Knie Gott Vaters. Das erinnert
an die Worte: Das Zepter deiner Macht strecke der Herr aus vom Zion
(vgl. Ps 110, 2a). Eine Gruppe Betender steht rechts, unter ihnen eine
Frau. Gott Vater sitzt über ihnen, umgeben von zwei Engeln. Er hält in
der Linken ein Buch mit den Worten: Setze dich mir zur Rechten
(Ps 110, 1b). Er zeigt auf den Thron rechts, der für den Sieger bereit
steht. Weiter lesen wir: ...ich lege dir deine Feinde als Schemel unter
die Füße (Ps 110, 1c). Der Psalm sagt das Annehmen des Platzes zur
Rechten des Vaters durch Christus voraus. Der Psalmist nennt die Person,
den Nachkommen Davids, die zur Rechten Gottes den Platz annehmen soll,
"mein Herr". Das Sitzen zur Rechten bedeutete im alten Orient:
gleichgestellt werden. Das Bild mit den Schemeln kommt aus dem Orient.
Die Schemel wurden vor dem Thron gestellt (z.B. in Ägypten) und auf ihnen
wurden die Abbildungen der größten Feinde angebracht. Man hat sie betreten
und die Füße darauf gestellt. Eine andere Begebenheit, die die besiegten
Feinde demütigen sollte, war das Niederknien oder sogar Hinlegen der Köpfe
unter den Füssen des Herrschers, der mit seinem Zepter majestätisch hindurch
marschierte (vgl. Ps 110, 1-2). Dieser Psalm ist wohl der bekannteste
in der Christenheit, weil er in der Vesper jeden Sonntags wiederkehrt.
Er wurde oft im Neuen Testament zitiert und als messianisch bezeichnet.
Er spricht von Christus als Sieger. Maximus von Turin (4./5. Jh.) hat
in seiner Predigt zum Pfingstfest folgendermaßen kommentiert: Nach
unserem Brauch, den Platz auf dem Thron teilt man mit dem, der als Sieger
zurückkehrt, nachdem er große Taten vollbracht hatte, und den ehrenhaften
Platz verdient. So auch Mensch Jesus Christus, nachdem er durch sein Leiden
den Satan besiegt hatte und durch seine Auferstehung das unterirdische
Königreich öffnete, kommt als Sieger in den Himmel, der seine Aufgabe
erfüllte und hört die Einladung Gott Vaters: Setze dich mir zur Rechten.
Es soll uns nicht wundern, dass das Angebot des Teilens des Throns mit
dem Sohn vom Vater kommt, der eines Wesens mit dem Vater ist. (
) Der
Sohn sitzt zur Rechten, weil - wie das Evangelium sagt - zur rechten werden
die Schafe stehen, zur linken die Böcke. Es ist nötig, dass das erste
Lamm den Platz der Schafe annimmt und der unversehrte Kopf schon vorher
den vorbestimmten Platz für die unversehrte Schafherde empfängt, die ihm
nachfolgen wird (40, 2; Scriptores circa Ambrosium, Bd. 4, Mailand-Rom
1991, S. 195).
Herr Jesus, du Sohn zur Rechten des Vaters,
siege über deine Feinde.
Herr Jesus, du Wort des Vaters,
sprich zu uns.
Herr Jesus, gib uns deinen Geist auf den Weg,
damit wir zum Vater finden.
|
Niedziela Trójcy Świętej
W Albani-Psalterium (1119-1146) znajduje się miniatura wprowadzająca
do psalmu 110 (strona 299). Obraz przedstawia Boga Ojca i Syna Bożego.
Zdarza sią dość często, że ten psalm w psałterzach średniowiecznych jest
poprzedzany miniaturą, pokazującą Trójcę Świętą. Bóg Ojciec i Syn Boży
siedzą na wspólnym tronie w niebie (np. Psalter und Hymnar des Kardinals
Bessarion, Mailand 1450-1455, Bibl. Apost. Vaticana Barb. Lat. 585, Fol.
245r), lub na własnych tronach, ustawionych na tej samej wysokości. Między
nimi widzimy często gołębicę Ducha Świętego.
Albani-Psalterium proponuje całkiem inny obraz. Manuskrypt ten został
napisany na początku XII w. przez Geoffrey´a de Gorron, opata St. Albans,
dla Christiny z Markyate (ok. 1096-ok. 1155), pustelnicy i zaopatrzony
wieloma miniaturami. Ten psałterz jest bardzo szczególny ze względu na
jego niespotykane iluminacje, ponieważ zawiera przykłady najlepszej romańskiej
sztuki w Anglii. Księga ta była przechowywana do Reformacji w małym prioracie
Krystyny w Markyate (Herfordshire), niedaleko St. Albans. Podczas wojny
domowej jakiś uciekający angielski katolik przyniósł kodeks do benedyktyńskiego
klasztoru w Lambspringe (Dolna Saksonia), założonego w 1643 roku przez
angielskich mnichów. Prawdopodobie księga ta dostała się w 1803 roku,
po zamknięciu klasztoru, do kościoła św. Godeharda w Hildesheim. Inicjały
ilustrują zasadnicze sceny z psalmów. Krótki tytuł (na czerwono) obok
inicjału objaśnia bardzo ogólnie obraz.
Ilustracja została wbudowana w literę "D", która stoi na początku
zdania: Dixit Dominus Domino meo. Z lewej strony, u dołu, w ziemskiej
sferze, Chrystus ze swoją aureolą wokół głowy, trzyma laskę w ręce i wznosi
się w górę sięgając kolana Boga Ojca. To przypomina słowa: Twoje potężne
berło niech Pan rozciągnie z Syjonu (por. Ps 110, 2a). Grupa modlących
się ludzi stoi z prawej strony, a wśród nich kobieta. Bóg Ojcie siedzi
nad nimi, otoczony dwoma Aniołami. W lewej ręce trzyma księgę ze słowami:
Siądź po mojej prawicy (Ps 110, 1b). Pokazuje On na tron po swojej
prawej stronie, przygotowany dla Zwycięzcy. Dalej czytamy: ...położę
Twych wrogów jako podnóżek pod Twoje stopy (Ps 110, 1c). Psalm zapowiada
intronizację Chrystusa po prawicy Ojca. Psalmista nazywa osobę potomka
Dawida, która zajmie miejsce po prawicy Boga, "moim Panem".
Siedzenie po prawicy oznaczało na Wschodzie bycie równym z kimś. Obraz
z podnóżkami pochodzi też ze Wschodu. Podnóżki były ustawiane przy tronach
(np. w Egipcie) i przedstawiały niekiedy wizerunki najbardziej znienawidzonych
wrogów. Chodzono po nich i stawiano nogi na nie. Inną sytuacją, która
miała upokorzyć pokonanych wrogów, było klękanie u stóp władcy lub kładzenie
głowy pod jego nogi, podczas gdy on przechodził mejestatycznie między
nimi, trzymając w dłoni berło (por. Ps 110, 1-2). Ten psalm jest najsłynniejszym
w dziejach chrześcijaństwa, ponieważ powraca stale w Nieszporach każdej
niedzieli. Był on często cytowany w Nowym Testamencie i uznawany za mesjański.
Mówi on o Chrystusie jako Zwycięzcy. Maksym z Turynu (IV-V w.) w swej
Homilii na Zesłanie Ducha Świętego komentuje go w następujący sposób:
Według naszego zwyczaju, miejsce na tronie dzieli się z tym, kto po
dokonaniu wielkiego czynu wraca jako zwycięzca i zasługuje na honorowe
miejsce. Tak też i człowiek Jezus Chrystus, po tym jak pokonał przez swą
mękę diabła i otworzył swym zmartwychwstaniem królestwo podziemne, przybywa
jako zwycięzca do nieba po wykonaniu powierzonego Mu zadania i słyszy
zaproszenie Boga Ojca: Siądź po mojej prawicy. Nie powinniśmy się dziwić,
że od Ojca wychodzi ta propozycja dzielenia tronu z Synem, który ze swej
natury jest współistotny Ojcu. (...) Syn zasiada po prawicy, ponieważ
- jak mówi Ewangelia - po prawej stronie staną owce, po lewej zaś kozły.
Trzeba więc, aby pierwszy Branek zajął miejsce owiec, a Głowa niepokalana
już zawczasu objęła miejsce przeznaczone dla niepokalanej owczarni, która
pójdzie za Nim (40, 2; Scriptores circa Ambrosium, IV, Mediolan-Rzym
1991, s. 195).
Panie Jezu, Synu po prawicy Ojca,
zwyciężaj Twoich wrogów.
Panie Jezu, Słowo Ojca,
mów do nas.
Panie Jezu, daj nam Twego Ducha na drogę,
abyśmy dotarli do Ojca.
|