Die Geschichte von den Emmaus-Jüngern aus dem Lukasevangelium (Lk 24, 13-35) gehört zu den Ostergeschichten und wird uns noch mal am 3. Sonntag nach Ostern vorgelesen. Sie weist zwei Teile auf. Den ersten Teil bildet der Gang der zwei Jünger Jesu von Jerusalem nach Emmaus und das sich Anschließen von dem erst später erkannten Herrn. Das Mahl ist als zweiter Teil der Geschichte anzusehen. So wird relativ häufig in der Buchkunst und in anderen Bereichen der Sakralkunst das heutige Evangelium bildlich dargestellt. Das Gemeinsame in den Bildern, von denen wir sprechen, ist, dass die zwei Jünger und Jesus barfuß zu sehen sind und dass sie mit ihm diskutieren. Im Evangelium wird nur Kleopas namentlich genannt (Lk 24, 18). Wer der andere war, hat die Kirche sehr schnell gewusst. Das war der Verfasser des dritten Evangeliums und der Apostelgeschichte. Der Egbert-Codex (um 980), der den ältesten Bilderzyklus zum Leben Jesu enthält (auf 51 Miniaturen wird das Leben Jesu vor die Augen des Betrachters gestellt) hilft uns durch die Beschriftung über den Köpfen der drei dort dargestellten Personen: rechts von Jesus steht Lukas und links Kleopas (fol. 88r).

Unser Bild stammt aus Spanien und ist eine Elfenbeintafel aus dem 12. Jh. (The Metropolitan Museum of Art, Pierpont Morgan Foundation, New York). Hier werden die drei Gehenden nach Emmaus als Pilger dargestellt. Solche Interpretation des Evangeliums von den Emmaus-Jüngern finden wir öfter in der Kunst. Man denke an den Kreuzgang (11. Jh.) des Klosters Santo Domingo von Silos in Spanien, an das Westportal der Kathedrale in Autun (12. Jh.) und an die Figuren der zwei Jünger als Pilger in Rastenfeld (Niederösterreich). Jesus ist auf unserem Bild als Pilger mit gekürztem Gewand bekleidet, wie die anderen auch. Er hat eine Pilgertasche um und auf dem Pilgerstab eine Kürbissflasche hängen. Einer von den Jüngern hält auch den Pilgerstab in der Hand. Wie zu erwarten, sind sie barfuß. Die Haltung der Hände lässt vermuten, dass sie unterwegs miteinander diskutieren – wie im Evangelium zu lesen ist.

Das Pilgern ist ein Phänomen, das zu allen Zeiten in der Christenheit zu finden ist. Seit dem 10. Jh. ist eine Segensfeier für die aufbrechenden Pilger bekannt. Der Pilger oder Pilgerin wurde gesegnet, sowie seine Pilgertasche und Pilgerstab, manchmal auch sein Kreuz. Im Liber Sancti Jacobi, auch Codex Calixtinus genannt (12. Jh.), finden wir die Predigt Veneranda dies zum Fest der Translatio der Reliquien des hl. Jakobus am 30. Dezember, die dem Papst Calixtus II. zugeschrieben wird. Bei der Erklärung des Pilgerwesens und der Angabe der Formeln, die das Überreichen der Pilgerinsignien begleiteten (In nomine Domini Iesu Christi accipe hanc peram… und Accipe hunc baculum…), gibt der Papst eine Erläuterung zur Bedeutung der Tasche (pera) und des Stabes (baculum) des Pilgers (fol. 80v): Durch die Pilgertasche (…) wird also die Freigebigkeit in Almosen und die Abtötung des Fleisches versinnbildlicht. Sie ist ein enger Beutel, aus der Haut eines toten Tieres gefertigt, oben immer offen und nicht durch Bänder zusammengehalten. Die Enge der Pilgertasche bedeutet, dass der auf den Herrn vertrauende Pilger nur einen kleinen und bescheidenen Vorrat mit sich führen soll. Sie ist aus der Haut eines toten Tieres gefertigt, weil der Pilger selbst sein mit Lasten und Begierde versehenes Fleisch abtöten soll: durch Hunger und Durst, häufiges Fasten, durch Kälte und Nacktheit, durch häufige Mühen und Schmach. Sie ist nicht mit Riemen verschlossen, sondern oben immer offen, ein Sinnbild für den Pilger, der zuvor seinen Besitz mit den Armen teilt und später zum Nehmen und Geben bereit sein muss. Den Stab nimmt der Pilger gleichsam als dritten Fuß zur Unterstützung, er symbolisiert den Glauben an die hl. Dreifaltigkeit, an dem er festhalten soll. Der Stab hilft dem Menschen, sich gegen Wölfe und Hunde zu verteidigen. Der Hund pflegt den Menschen anzubellen, der Wolf das Lamm zu verschlingen. Hund und Wolf versinnbildlichen den Teufel als Verführer des Menschengeschlechtes. Deshalb müssen wir den Pilger mahnen, wenn wir ihm den Stab geben, seine Schuld durch Bekenntnis zu tilgen, sein Herz sowie seine Glieder durch das Zeichen der Dreifaltigkeit gegen Täuschungen und Gedanken des Teufels erneut zu stärken (Veneranda dies in: K. Herbers. Der Jakobsweg, 78-79).

Das Pilgern im christlichen Sinn bedeutet, unterwegs zu sein mit Jesus. Das christliche Leben ist eine Pilgerfahrt. Wenn man eine Wallfahrt nicht unternimmt, ist man doch ein Pilger. Das will uns die Szene aus dem Westportal der St. Lazarus Kathedrale von Autun sagen, die den Einzug der Pilger ins Paradies zeigt.

O Jesus, du bist der Fremde unterwegs nach Emmaus,
der viel weniger weiß als Lukas und Kleopas.
O Jesus, wir begegnen dir auf unserem Weg in Fremden,
die wir jeden Tag treffen.
O Jesus, wir sind die Unwissenden
und oft wie blind.

Opowiadanie z ewangelii św. Łukasza o uczniach idących do Emaus (Łk 24, 13-35) należy do opowiadań wielkanocnych i zostanie nam ponownie przeczytane w 3 Niedzielę Wielkanocną. Składa się ono z dwóch części. Pierwszą stanowi przejście dwóch uczniów Jezusa z Jerozolimy do Emaus i przyłączenie się do nich, dopiero później rozpoznanego, Pana. Posiłek przy stole stanowi drugą część opowiadania ewangelijnego. Właśnie tak, dość często, przedstawiana jest dzisiejsza ewangelia w malarstwie rękopiśmiennym i w innych dziedzinach sztuki sakralnej. Wspólne dla tych obrazów jest to, że dwaj uczniowie i sam Jezus są boso, oraz że z Nim dyskutują. Tylko Kleofas został wymieniony z imienia w ewangelii (Łk 24, 18). Kościół wiedział bardzo wcześnie, kto był tym drugim. Był to autor trzeciej ewangelii i Dziejów Apostolskich. Egbert-Codex (ok. 980), zawierający najstarszy cykl obrazów z życia Jezusa (oglądającemu zostało przedstawione życie Jezusa w 51 miniaturach) przychodzi nam z pomocą poprzez opisy nad głowami przedstawionych tam osób, po prawej stronie Jezusa stoi Łukasz, a po lewej Kleofas (fol. 88r).

Nasz obraz pochodzi z Hiszpanii i jest tabliczką (reliefem) z kości słoniowej z XII wieku (The Metropolitan Museum of Art, Pierpont Morgan Foundation, New York). Trzej idący do Emaus zostali tutaj przedstawieni jako pielgrzymi. Z taką interpretacją ewangelii o uczniach zdążających do Emaus spotykamy się w sztuce częściej. Wystarczy wspomnieć o krużganku klasztoru Santo Domingo w Silos (XI w.) w Hiszpanii, o zachodnim portalu katedry w Autun (XII w.) i o figurach dwóch uczniów jako pielgrzymów z Rastenfeld (dolna Austria). Jezus na naszym obrazie, jest ubrany jak pielgrzym, w skróconej szacie, podobnie i pozostali. Niesie on ze sobą torbę pielgrzyma, a na drążku ma zawieszone naczynie z dyni. Jeden z uczniów również trzyma w ręku laskę pielgrzyma. Oczywiście wszyscy są boso. Gesty rąk pozwalają przypuszczać, że dyskutują oni ze sobą w drodze, jak zresztą opisuje ewangelia.

Pielgrzymowanie jest fenomenem, który można spotkać we wszystkich epokach chrześcijaństwa. Od X wieku znane jest błogosławieństwo pielgrzymów na początku ich drogi. Pielgrzym (kobieta lub mężczyzna) otrzymywał błogosławieństwo, jak również błogosławiono jego torbę i laskę, a czasami krzyż. W Liber Sancti Jacobi, zwanym również Codex Calixtinus (XII w.), znajduje się kazanie Veneranda dies na święto translacji relikwii św. Jakuba 30 grudnia, przypisywane papieżowi Kalikstowi II. Podając wyjaśnienie zagadnienia pielgrzymowania i formuły, towarzyszące przekazaniu insygni pielgrzymich (In nomine Domini Iesu Christi accipe hanc peram… oraz Accipe hunc baculum…), objaśnia on również znaczenie torby (pera) i laski (baculum) pielgrzyma (fol. 80v): Torba pielgrzyma symbolizuje hojność jałmużny i umartwienie ciała. Jest ona wąskim workiem ze skóry martwego zwierzęcia, zawsze otwartym u góry i nie zawiązanym sznurkami. Wąskość tej torby oznacza, że ufający Panu pielgrzym powinien posiadać tylko znikomy i skromny zapas żywności. Torba jest wykonana ze skóry martwego zwierzęcia, ponieważ pielgrzym powinien umartwić swoje ciało, przepełnione obciążeniami i pożądaniami, poprzez głód i pragnienie, częsty post, chłód i nagość, częste trudy oraz zniewagi. Torba ta nie jest zawiązana sznurkami, ale zawsze otwarta, jako symbol pielgrzyma, który wcześniej podzielił swój majątek z biednymi, aby później być gotowym do przyjmowania i dawania. Pielgrzym zabiera ze sobą laskę jako trzecią nogę. Symbolizuje ona wiarę w Trójcę Przenajświętszą, na której powinien się mocno oprzeć. Laska pomaga także w obronie przed wilkami i psami. Pies zazwyczaj szczeka na człowieka, a wilk porywa baranki. Pies i wilk symbolizują szatana, uwodzącego rodzaj ludzki. Dlatego musimy upominać pielgrzyma, kiedy przekazujemy mu tę laskę, aby wyznał swoje grzechy i otrzymał przebaczenie, a swoje serce i członki na nowo umocnił znakiem Trójcy św. przeciwko zasadzkom i pokusom Diabła (Veneranda dies in: K. Herbers. Der Jakobsweg, 78-79).

Pielgrzymowanie w chrześcijańskim rozumieniu oznacza bycie w drodze z Jezusem. Życie chrześcijanina jest taką pielgrzymką. Nawet jeśli nie podejmuje on trudu pielgrzymowania, to jednak jest pielgrzymem. To właśnie chce nam powiedzieć scena wejścia pielgrzymów do raju z zachodniego portalu katedry św. Łazarza w Autun.

Jezu, Ty jesteś tym obcym w drodze do Emaus,
który mniej wie od Łukasza i Kleofasa.
Jezu, my spotykamy Cię na naszych drogach w obcych,
których codziennie widzimy.
Jezu, to my jesteśmy pełni niewiedzy
i często jak ślepi.