Das Evangelium für den heutigen Sonntag (Mt 5, 17-37) wurde aus dem 5. Kapitel des Matthäus-Evangelium entnommen. Es besteht aus fünf folgenden Abschnitten: Vom Gesetz und von den Propheten (V. 17-20), Vom Töten und von der Versöhnung (V. 21-26), Vom Ehebruch (V. 27-30), Von der Ehescheidung (V. 31-32) und Vom Schwören (V. 33-37). Jesus in seiner Lehre thematisiert einige Gebote. Eines von ihnen ist: Du sollst nicht töten (Mt 5, 21). Im neuesten Katechismus lehrt uns die Kirche: „Das menschliche Leben ist heilig, weil es von seinem Beginn an, der Schöpfermacht Gottes‘ bedarf und für immer in einer besonderen Beziehung zu seinem Schöpfer bleibt, seinem einzigen Ziel. Nur Gott ist der Herr des Lebens von seinem Anfang bis zu seinem Ende: Niemand darf sich, unter keinen Umständen, das Recht anmaßen, ein unschuldiges menschliches Wesen direkt zu zerstören“ (Katechismus der Katholischen Kirche, Nr. 2258). Weiter erklärt die Kirche die Breite und die Tiefe dieses Gebotes: Die Schrift verdeutlicht das Verbot des fünften Gebotes: „Wer unschuldig und im Recht ist, den bring nicht um sein Leben“ (Ex 23, 7). Der willentliche Mord an einem Unschuldigen ist ein schwerer Verstoß gegen die Menschenwürde, die goldene Regel und die Heiligkeit des Schöpfers. Das Gesetz, das ihn untersagt, gilt allgemein: es verpflichtet alle und jeden, immer und überall (KKK, 2261). Jesus in seiner Ansprache geht noch weiter und verfeinert die Sache mit dem Töten, wenn er von Zorn, Hass, Rache und von der Liebe zu den Feinden spricht: In der Bergpredigt erinnert der Herr an das Gebot: „Du sollst nicht töten“ (Mt 5, 21) und fügt das Verbot des Zorns, des Hasses und der Rache hinzu. Christus verlangt sogar von seinem Jünger, auch die andere Wange hinzuhalten und seine Feinde zu lieben (vgl. Mt 5, 44). Er selbst verteidigte sich nicht und sagte zu Petrus, er solle sein Schwert in die Scheide stecken (vgl. Mt 26, 52) (KKK, 2262).

Ein Bild auf fol. 165v aus einer illuminierten Handschrift „Heidelberger Bilderkatechismus u. a.“ macht das fünfte Gebot zum Thema. Der Kodex mit der Sign. Cod. Pal. germ. 438, der sich in der Universitätsbibliothek in Heidelberg befindet, wurde um 1455/1458 im ostmitteldeutschen Raum fertiggestellt. Die Handschrift besteht aus 178 Papierblättern und wurde durchgehend mit kolorierten Holzschnitten versehen. Der Kodex wurde aus einer Handschrift und sieben weiteren teilweise durch handschriftliche Einträge ergänzten Blockbüchern zusammengesetzt. Den Inhalt bilden folgende Teile: „Heidelberger Bilderkatechismus“ (fol. 1r-110v); Biblia pauperum (fol. 111v128r), „Oberdeutscher vierzeiliger Totentanz“ (fol. 129r-142r), Symbolum Apostolicum (fol. 142v-146r), Septimania poenalis (fol. 146v-148v), Planetenbuch (fol. 149r-150v), „Geschundener Wolf“ – Fabel vom kranken Löwen (fol. 151v-162v), Dekalog (fol. 163r-168r).

Das Bild (fol. 165v) befindet sich im letzten Teil der Handschrift, wo die zehn Gebote nacheinander dargestellt wurden. Es ist ein kolorierter Holzschnitt und wurde als gerahmte ganzseitige Darstellung zum 5. Gebot konzipiert. Oben ist als Titel zu lesen: Non occidas – Exodi – vicesimo (Ex 20, 13). Das Bild zeigt drei Hauptdarsteller: zwei Pilger und einen Räuber. Ein Engel kommt aus dem Himmel über die Pilger herab und hält einen Schriftband mit der freien Übersetzung in dt. Reimpaar „Du salt nicht mor / den noch stechen. Got / wil is selbir rechen“. Die entgegengesetzte Aufforderung des Teufels, der den bösen Mann animiert und in seinem Rücken steht, ist in einem herabhängenden Schriftband zu lesen: „Den und alle seyen gleich / Destich so wirstu sehyre reich“. Die zwei Pilger, die an ihrer Pelerine, Jakobsmuschel am Hut und Pilgerstäben zu erkennen sind, kommen gerade aus dem Wald. Sie werden von einem Wegelagerer aufgehalten, indem dieser sein Schwert gegen sie richtet und sie durchbohrt. Der hinter ihm stehende Teufel fasst den verlängerten Schwertknauf und hilft dabei. Der Räuber erhofft sich an ihnen zu bereichern. Er ist barfuß, die Pilger tragen Schuhe. Jetzt könnte er die Schuhe, eine ziemlich kostbare Sache im Mittelalter, auf diese Weise besitzen oder weiterverkaufen. Die mittelalterlichen Gebete für Pilger sprechen immer wieder die Gefahren an, die auf dem Weg die Pilger seitens der Natur und Witterung oder der bösen Menschen erwarteten. Es ist immer wieder vorgekommen, dass ein Pilger ausgeraubt, verprügelt und zum Schluss getötet wurde. Einige Miniaturen und Darstellungen aus der Kunst zeugen davon, dass diese Gruppe damals sehr gefährdet war.

Jesus, du bist der Herr des Lebens.
Jesus, du willst, dass deine Jünger immer für das Leben stehen.
Jesus, du hast dein Leben für uns hingegeben.

Ewangelia na dzisiejszą niedzielę (Mt 5, 17-37) została wyjęta z piątego rozdziału Ewangelii Mateuszowej. Składa się ona z pięciu następujących fragmentów: O Prawie i prorokach (w. 17-20), O zabijaniu i pojednaniu (w. 21-26), O cudzołóstwie (w. 27-30), O rozwodzie (w. 31-32) i O przysiędze (w. 33-37). Jezus niektóre przykazania uczynił tematem swojego nauczania. Jednym z nich jest: Nie dopuścisz się morderstwa (Mt 5, 21). W najnowszym katechiźmie uczy nas Kościół: „Życie ludzkie jest święte, ponieważ od samego początku domaga się «stwórczego działania Boga» i pozostaje na zawsze w specjalnym odniesieniu do Stwórcy, jedynego swego celu. Sam Bóg jest Panem życia, od jego początku aż do końca. Nikt, w żadnej sytuacji, nie może rościć sobie prawa do bezpośredniego niszczenia niewinnej istoty ludzkiej” (Katechizm Kościoła Katolickiego, nr 2258). Dalej Kościół wyjaśnia zasięg i głębię tego przykazania: Pismo Święte określa szczegółowo zakaz zawarty w piątym przykazaniu: „Nie wydasz wyroku śmierci na niewinnego i sprawiedliwego” (Wj 23, 7). Zamierzone zabójstwo niewinnego człowieka pozostaje w poważnej sprzeczności z godnością osoby ludzkiej, ze „złotą zasadą” i ze świętością Stwórcy. Prawo, które tego zakazuje, jest prawem powszechnie obowiązującym: obowiązuje wszystkich i każdego, zawsze i wszędzie (KKK, 2261). Jezus w swojej przemowie posuwa się jeszcze dalej i wydelikatnia sprawę z zabijaniem, gdy mówi o gniewie, nienawiści, odwecie i o miłości nieprzyjaciół: W Kazaniu na Górze Pan przypomina przykazanie: „Nie zabijaj!” (Mt 5, 21) i dodaje do niego zakaz gniewu, nienawiści i odwetu. Co więcej, Chrystus żąda od swojego ucznia nadstawiania drugiego policzka, miłowania nieprzyjaciół (por. Mt 5, 44). On sam nie bronił się i kazał Piotrowi schować miecz do pochwy (por. Mt 26, 52) (KKK, 2262).

Jeden z obrazów (fol. 165v) z iluminowanego rękopisu pod nazwą „Heidelberger Bilderkatechismus u. a.“ podejmuje temat piątego przykazania. Kodeks z sygnaturą Cod. Pal. germ. 438, który się znajduje w Bibliotece Uniwersyteckiej w Heidelbergu, został wykonany w latach 1455/1458 w środkowo-wschodnich Niemczech. Rękopis ten składa się ze 178 papierowych kart i zaopatrzony jest w kolorowane drzeworyty. Kodeks został złożony z rękopisu oraz siedmiu książek blokowych częściowo uzupełnionych przez rękopiśmienne wpisy. Jego treść stanowią następujące części: fol. 1r-110v - „Heidelberger Bilderkatechismus“ (Katechizm w obrazach); fol. 111v128r - Biblia pauperum (Biblia w obrazach), fol. 129r-142r - „Oberdeutscher vierzeiliger Totentanz“ (górnoniemiecki Taniec śmierci), fol. 142v-146r - Symbolum Apostolicum (Symbol Apostolski), fol. 146v-148v - Septimania poenalis (Wprowadzenie do modlitwy i pokuty), fol. 149r-150v - Planetenbuch (Księga planet), fol. 151v-162v - „Geschundener Wolf“ – Fabel vom kranken Löwen (Zmęczony wilk - bajka o chorym lwie), fol. 163r-168r - Dekalog (Dziesięć przykazań).

Nasz obraz (fol. 165v) znajduje się w ostatniej części rękopisu, w której po kolei zostało przedstawionych dziesięć przykazań. Jest to kolorowany drzeworyt i został pomyślany jako obramowane całostronicowe przedstawienie piątego przykazania. U góry jako tytuł czytamy: Non occidas – Exodi – vicesimo (Wj 20, 13). Obraz ukazuje trzy główne postacie: dwóch pielgrzymów i jednego rabusia. Anioł zstępuje z nieba na pielgrzymów i trzyma banderolę z wolnym tłumaczeniem niemieckiego rymu „Du salt nicht mor / den noch stechen. Got / wil is selbir rechen“ (Nie powinieneś mordować ani przebijać. Bóg sam chce ich pomścić). W przeciwieństwie słowa diabła, który zachęca tego złego człowieka i stoi za jego plecami, widnieją na opadającej banderoli: „Den und alle seyen gleich / Destich so wirstu sehyre reich“ (Ten i wszyscy są tacy sami. Dlatego zaraz będziesz bogaty). Dwaj pielgrzymi, ubrani w pelerynę, kapelusz z muszlą Jakuba i laskami, wychodzą akurat z lasu. Zatrzymuje ich rozbójnik i wymierzając miecz w ich stronę ich przebija. Stojący za nim diabeł chwyta za przedłużoną rękojeść miecza i pomaga mu. Rabuś ma nadzieję, że się na nich wzbogaci. On jest boso, a pielgrzymi mają buty. Teraz mógłby on te buty, które w średniowieczu były dość kosztowną rzeczą, w ten sposób posiąść lub sprzedać. Średniowieczne modlitwy za pielgrzymów stale wymieniają niebezpieczeństwa, które zagrażały pielgrzymom na drodze ze strony natury czy pogody lub złych ludzi. Stale dochodziło do tego, że pielgrzym bywał obrabowany, pobity, a na koniec zamordowany. Niektóre miniatury i przedstawienia w sztuce świadczą o tym, że grupa ta w tamtych czasach była bardzo zagrożona.

Jezu, Ty jesteś Panem życia.
Jezu, Ty chcesz, aby Twoi uczniowie zawsze byli za życiem.
Jezu, Ty oddałeś swoje życie za nas.